Παρασκευή 29 Απριλίου 2022
Πρώτη ημέρα του Ανοιξιάτικου Πολυφωνικού Καραβανιού 2022, του πρώτου εποχιακού Καραβανιού μετά την έλευση της πανδημίας. Οι συνταξιδιώτες ξεκινούν άλλοι στις 9 το πρωί από Αθήνα, άλλοι από Ήπειρο. Στη 1 μμ φεύγουν από Γιάννενα, πρώτος σταθμός τα Κτίσματα, το κοιμητήριο, ένα προσκύνημα σε όσους έφυγαν αλλά νιώθουμε μαζί μας πάντα. Στις 2 μμ φτάνουμε στο σύνορο, διαβαίνουμε και παίρνουμε τον δρόμο για Άνω Δερόπολη. Στον Λόγγο ανταμώνουμε την αγαπημένη μας, διαχρονική συνταξδιώτισσα Βασιλική Ζώκου, μέλος στις περίφημες "ΚΥΡΑΔΕΣ ΤΗΣ ΑΝΩ ΔΕΡΟΠΟΛΗΣ", που μας καρτεράει μαζί με τον άντρα της, τον Θανάση. Παίρνουμε τον δρόμο στο κατόπι τους προς την Κοσσοβίτσα. Κάποια στιγμή σταματούμε δίπλα στις όχθες του Δρίνου, του Ξεριά όπως τον λένε στα χωριά.
Διαβαίνουμε τον κατάξερο Ξεριά και ανηφορίζουμε σε ένα ανάχωμα από όπου μας αποκαλύπτεται η τεχνητή λίμνη της Αλατιάς. Τούτο τον τόπο διαλέξαμε για να ανταμώσουμε, έναν τόπο ονειρικό. Καθόμσστε στο χορτάρι, δίπλα στις όχθες και σε λίγο παρακινούμε την κυρά Βασιλική να ξεκινήσει το τραγούδι ενώ εμείς μοιράζουμε ρόλους για την επιτόπια καταγραφή, όπου κανείς δεν μένει τελικά θεατής. Πηγαίνοντας από το ένα τραγούδι στο άλλο, έχοντας ήδη πλήθος ανταμώματα και καταγραφές μαζί της, προσπερνώντας τις παραλλαγές του ευρύτερα διαδεομένου ρεπερτόριου, κάποια στιγμή η κυρά Βασιλική μας φιλεύει τούτο το Δεροπολίτικο μοιρολόι. Η συνέχεια είναι σε τούτο το βίντεο όπου, όμως, δεν φαίνεται - ακούγεται μόνο και υποδηλώνεται - το δάκρυ των συνταξιδιωτών. Για σκεφτείτε... Είχαν ξεκινήσει πρωί από τόσο μακριά, περάσαν το όνειρο, ανηφόρισαν σε ένα μαγεμένο μέρος κι άκουσαν ένα τραγούδι που ταξίδεψε σαν βέλος στην ψυχή τους...
Στο βίντεο βλέπουμε και ένα ψήγμα της συνέχειας, όταν σμίξαμε τις φωνές μας με την κυρά Βασιλική, στην αρχή οι πιο παλιοί συνταξδιώτες, μετά όλοι μαζί, μαθητεύοντας κοντά της. Γιατί έτσι κοινωνούμε το πολυφωνικό στο Καραβάνι. Ταξιδεύοντας, αρεντεύοντας, κοπιάζοντας, απευθείας από τις πηγές, τους ακρίτες της πολυφωνίας, στον τόπο τους, στον τόπο των τραγουδιών, πως αλλιώς; Κι αυτό συμβαίνει δύο και τρεις και τέσσερις φορές κάθε χρόνο, με τα εποχιακά Πολυφωνικά Καραβάνια, είκοσι πέντε χρόνια τώρα! Οφείλοντας τόσα πολλά σε όλους αυτούς τους ακρίτες της πολυφωνίας, τους ύστατους βιωματικούς ερμηνευυές που μας άνοιξαν την καρδιά τους, μας καλωσορίζουν σπίτια τους, επικοινωνούμε όλο τον χρόνο, νιώθοντας τους σαν την μεγάλη μας οικογένεια, την οικογένεια του πολυφωνικού τραγουδιού.
Στην δημοσίευση τούτου του βίντεο προτάξαμε ελάχιστα από τα πλάνα της διαδρομής προς τον τόπο που κάτσαμε τελικά, για να κοινωνήσουμε ένα ελάχιστο δείγμα όσων προηγούνται πριν από κάθε βίντεο που χαίρεστε εδώ, στο κανάλι του Πολυφωνικού Καραβανιού, όσων συμμετέχουν στις καταγραφές του. Δεν φαίνονται όλοι στο βίντεο, για παράδειγμα η Ελευθερία Πανούση, που είχε μία από τις κάμερες και δεν υπάρχει σε κανένα από ετούτα τα πλάνα.
Οι στίχοι του τραγουδιού που ανέφερε σαν Δεροπολίτικο μοιρολόι η κυρά Βασιλική, καταγόμενη από την Πέπελη, παντρεμένη στον Λόγγο και εδώ και είκοσι χρόνια μέλους των "Κυράδων της Άνω Δερόπολης", μαζί με τις άλλες, αγαπημένες κυράδες του Σελλειού:
Μάνα με κακοπάντρεψες
και μ΄ έδωκες σοτυς κάμπους
Αχ εγώ το κάμα δεν βαστώ
τον ήλιο δεν αντέχω
Αχ το λένε οι κούκοι στα βουνά
κι οι πέρδικες στα πλάηια
Αχ το λέν κι οι Δεροπολίτισσες
ωχ το λέν στο μοιρολόι
:Oποια έχει άντρα στην ξενιτιά
να μην τον περιμένει
Ξήντα καράβια βούλιαξαν
κι όλοι οι καπεταναίοι
Γέμισ΄η θάλασσα πανιά
κι οι άκρες παλικάρια
Το τραγούδι, ως "Παράπονο κόρης", απαντά έτσι στην παλαιότατη συλλογή του Χασιώτη:
Μάνα με κακοπάντρεψες και μ’ έδωκες στους κάμπους,
εδώ τρυγόνια δε λαλούν κ’ οι κούκοι δεν το λένε·
το λέει ο πετροκότσιρας, το λέει το μυριολόγι.
«Ποιος ‘εχ’ άντρα στη ξενιτιά και γιο στο Μπουκουρέσι
πες τους να μη τους καϊτερεί, να μη τους παντεχαίνει·
‘ξήντα καράβια πά(γ)αιναν κ’ εξήντα δυο φρεγάτες,
και μια φρεγάτα γλή(γ)ορη μας φέρνει τα χαμπέρια».
Ενώ, ως Ναύγιον" απαντά στην παλαιά, επίσης, συλλογή του Αραβαντικού:
Μάνα, μ’ εκακοπάντρεψες και μ’ έδωκες ’ς τους κάμπους,
κ’ εγώ σε κάμπο δεν βαστώ, ζεστό νερό δεν πίνω,
εδώ τρυγόνια δε λαλούν κ’ οι κούκοι δε το λένε,
το λέει ο πετροκότσυφας, το λέει το μοιρολόγι!
Το ποια ‘χει άντρα ’ς την ξενιτιά και γιον ξενιτεμένον,
αυτή να μην του καρτερεί και να μην τους παντέχει·
’ξήντα καράβια πνίγηκαν και δεκαοχτώ φριγάδες
και μια φριγάδα γλίτρωσε κ’ έφερε τα μαντάτα,
γιόμωσ’ η θάλασσα πανιά, αντένες και κατάρτια,
γιόμωσαν τ’ ακροθάλασσα ανθρώπινα κουφάρια.
Απαντά και σε άλλες συλλογές που ο χώρος δεν επιτρέπει να μνημονεύσουμε. Tο προλάβαμε τραγουδισμένο, με τον δικό τους αχό, από το Πολυφωνικό των Κτισμάτων στα πρώτα Πολυφωνικά Καραβάνια καθώς και από την Φανή Δημοπούλου από το Δολό Άνω Πωγωνίου.
Επιμέλεια, έρευνα, παραγωγή
"ΑΠΕΙΡΟΣ" ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟ ΚΑΡΑΒΑΝΙ
Καλή Πρακτική Διαφύλαξης Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς
Εγγεγραμμένη και αναγνωρισμένη από την UNESCO (2020)
Αλέξανδρος Λαμπρίδης
apiros@otenet.gr, www.polyphonic.gr
7 сен 2024
