Туркестан облысы, Саирами ауданы, Арыс озени жагасындагы Мәдени ауылы маңында ғы - "Хан қорған" атты қорым 1781 ж омирин н соңғы сәттер өткен жер. (Акберди Темир шежиреси, 113- 115 беттер.)
Алихан Бокейханов торе тукымы емес. Анасы торе тукымы болар.Саткын Барак султаннан урпак калган жок.Улдарынын бари олтирилген.Ал мына ангименин бари отирик. Бул ел ишинде агайындардын тараткан создери. Ауызеки ангиме тарихи фактиге жатпайды. Абылайдын олими туралы турли ангиме бар
Шын фактиге жугинсек Абылай хан омиринин сонында казирги Солтустик Казакстан облысында патша окимети салып берген сарайда турган. Олгени туралы хабар жеткенде Омбы губернаторы конил айтып жерлеу расимдерине, бейитин салуга деп кужаттап каржы берген.Ал Кытай императоры Абылай олимин оз елинде бир кун аза тутуга буйрык берген. Бул туралы кужаттар архивте бар. Типти озинин музейинде де коширмеси тур дейди. Патша мен Императорга берген анттары да.Алып тастамаса.Ойткени бир еки жыл бурын биреу шу шыгарды музейде илули турган буларды алып тастау керек. Биз баскаша айтып журмиз. Ол саткын болган жок деп интернет желисинде. Сондыктан Абылайдын олген жерин Солтустик Казакстан облысынан издеу керек. Туркистан да жаткан Абылай Суйиниш улы деген.Биз айтып журген Абылай хан емес. Енди Абылай ханды жас тарихшылар терен зерттеулери керек. Куман коп.
Абылай олими туралы шындыкты ага буын рушыл тарихшысымактар айтпайды. Колдан жасап алды. Кейбиреулердин батылы бармайды. Шындыгында Абылай хан батыр да, колбасшы да болмаган. Оте ку жане аса катигез болган. Бойы 160 см.Кушык иыкты, орта бойлы болган.
Бул тарихшылардын колдарында бар малимет. Мажитов деген тарихшысымак та кумилжип аузынын ушымен айтады. Абылай туралы кобине онын сарай акыны Букар жыраудын создеринен алынган дейди шын тарихшылар. Ал онын кактыгыстары туралы айтсак кужаттарда Нуралы хан корсетиледи аскербасы деп. Бул кенесши ретинде айтылады. Соны кейбир тарихшысымактар бурмалап Абылай деп айтады. Нуралыны айтпайды. Ал Нуралы шындыгында батыр, мыкты колбасшы болган. Ол да оле олгенше патша окиметимен айкасып откен. Халык курметтеген. Патша окимети сол ушин 1786- жылы алдап шакырып алып турмеге камап, одан ари Уфага жер аударады. Сырым Датов бастаган котерилисшилер губернатордан Нуралы ханды босатуды талап етеди. Екеу косылса жагдайдын киындап кететинен корыккан патша окимети жумбак жагдайда олтиреди. Екеуи де батыр. Торт жыл бойы халык хан сайламай оны кутеди. Мине халыктын оган деген ыхласы, илтипаты.Кайтыс болганнан кейин гана онын баласы Айшуакты сайлады. Патша окимети бекитти. Негизи букил казактын ханы Абылай емес Нуралы болган. Калмактарды изинен куып барып Ресейге кайтарган, Сайрам Ташкентти кайтарган Абылай емес Нуралы екен. Осылардын бари бурмаланып келген. Абылай онын жанында кенесши болып журген. Ари ол Нуралынын туган жездеси. Шындык енди ашылып жатыр кужаттар бойынша. Абилкайыр сиякты Нуралыга да куйе жагылып келди. Кужаттар тур бирак баскаша айтты. Улы жане Орта жуздин коп казактары Аныракай шайкасында 1729- жылгы жонгарлармен бирге Абилкайыр баскарган казак аскеримен согысканы да белгили болды. Улы жуздин Жонгария вассалы болганы да. Архивтен кужаттар, карталар сол кездеги шыгып жатыр.
Төре тұқымынан шыққан кісі айтса шындық болар, себебі бұл тарихи әңгіме атадан балаға айтылып отырған емеспа. Барлығымыз аталарымыздың қай жерде өмір сүргенін, ата жұртымыз, руымыздың қыстауы, жайлауы, түбіміз қайдан тарайтынынан хабардармыз ата-әже, әкелеріміз айтқан әңгімелерден. Сіздің осындай тарихи танымдық әңгімелер айтып жүргеніңізге рахмет! Жалғастыра беруіңізге тілектеспін.
Менің қариялардан естиуімше Абылай хан қазіргі Түркістан обл Сарыағаш елді мекеннің жанында Абылай хан азғантай әскерменен келе жатқанда Өзбектер шабуыл жасап ауыр жарақаттан қайтыс болған сол себептен Түкістандағы Әзірет Сұлтан кесенесі не жерленген деп естігенмін.Осыдан 20шақты жыл бұрын Айғақ газеті нен де оқығанмын.
Өскемен қаласында Аблакетка деген жер бар., Абылай кеткен " деген сөзден шыққан дегенді естіп едім. Сол туралы әңгімелер, тарихи деректер болса, шығарсаңыз жақсы болар еді.
Бирде айан тус корсетип хан Абылай атамыздын жаткан жерин корсеткен атамыздын зиратын маган сен жасайсындеди бир кария киси кумбездеп калык жиналып соган бас коса
Кезинде ата бабаларымыз кайткан адамды бас жагын кубылага каратып казып жерлеидиекен казир олай жасамаиды негедесен бул урдис Хан Абылай атамыздан калган десет
Абылай хан нағыз хан. Қазақтың маңдайына біткен бахадүрғой. Бұлда рас әңгіме шығар. Дегенімен Абылай Түркістанда жатқаны расқой. Ешқандайда тұтқынға түспеген ол бекер әңгіме.
Автор Сарыбай Көкжал Барақтың баласы Бөкейханның, яғни, Арғынның бес Мейрамының ханы болған, Әлихан Бөкейханның арғы атасының мәйті артылған түйесін жетектеген. Бөкей хан қыста қайтыс болып, аманатқа жерленген де, жаз шыға, Түркістанға түйемен апарға. Сол кезде Сарыбай жаяу жетелеген дейды әкелерімізден қалған шежіреде . Дұрысы осы, өйткені Әлиханның туған жері Ақтоғай өлкесі екенін ескерсек
Абылай 1781 ж жоңғар қолыннан тұтқында өлген деген қисынсыз. Абылай Жоңғар қонтайшысы Әмірсананың қызын алған және 1771 ж қазақ жоңғарға бірдей хан болған адам. Төре тұқымы деп оны басқалар жоғары санаған. 1756- ж жоңғарларды Цинь империясы қырып салған соң қарсылас жау санап жүрген қазақтардан жоңғарлар көмек сұрайды Абылай Әмірсананы ауылымен қарсы алып, Жоңғар Алатауын асып қытайларға 50 мың әскермен тойтарыс береді. Содан 1757 ж қырғыннан қалған жоңғарлар жартысы қазақ даласына, жартысы монголия жеріне жартысы Іле Алатаудың солтүстік жағындағы таулы өңірлерше орналасады. Бұлай жоңғарлар 1781ж Абылайға шабуыл жасай алмайды. Абылайдың 4- әйелі жоңғар қызы, Әмірсана қонтайшының қызы болса жоңғарлар Абылайға бағынышты.
Тагы бир сенимди нарсе толенгиттер жонгардан бизге сенимди болган ру. Казир толенгиттер казахкои. Кыз жибек киносындагы Шеге толенгиткои домбыра тартканда. Айтып жеткизуди биле бериниз.
Қарағандының Ақтоғайынан Түркістанға дейін жоқ дегенде 1000 км болу керек. Жаяу адам күніне 50-60 шақырып жүреді. Сонда 20дай күн бойы түйеге артқан мәйіт сасып, шіріп кетпей ме?
Жок бауырым Абылайхан калмактарды казах жеринен куып шыктыгои. Одан кеин 50 мын казахпен 200 мын кытаймен согысып кытайларды казах жерине келмеитин кылды. Ким биледи бирак Абылай жаракатынан кайтыс болды дегенде соз бар. Калмактын колында болды бирак одан аман есен келдигои. Ким биледи ажалы аллахтан болдыгои. Аллага жаксы адам керек деген соз бар. Ен жаксы жери халыкынын ишинде ози кайтыс болган жери.
Хазрет(святой) Султан в Туркестане-построивший мечеть в честь ходжа Ахмета Яссауи- Амир Тимур, Хазрет Султан мечети в Астане- Назарбаев- ну по крайней мере он так считает, для этого привезли метровую книгу-коран из Туркестана,подаренную Тимуром
Ел ишинде аңыз ангиме көпкои дәлелсіз, мысалы М Жұмабаев 1938де қайтыс болған деп тарихта жазылған ал Б Момышулы 1948 ж оны түрмеде кордим деиди, қайсысы рас. 🤔
Ассалаумағалайкум баршаңызға. Хан бабамыздың жаны жәннәттан болғай. Менің естуім бойынша бұл оқиға былай. Қоқан хандығы біздің оңтүстік аймақтарға басып кіреді. Абылайхан бабамыз осында келіп, Қоқан әскерін кері шегідіріп бітімге келеді.Содан шаруның барлығын бітірген соң, Көкшетауға өз Ордасына қарай жолға шығады. Жолда Қазақтың әр өңірінен келген батырларды, қасындағы жігіттермен елдерінің қайтарады. Сонда Абылайхан бабамыздың жанында азғантай ғана әскер қалады. Сол кезде Қоқан әскері қайтадан артынан шабуыл жасайды, хан бабамыз ауыр жарахаттанып қайтыс болады. Ол оқиға Арыс өзені не жақын жерде болады, сөйтіп Абылайхан бабамыз Арыс өзенінің бойына жерленеді. Содан кеше 2000 шы жылы Түркістан қаласында Қожа Ахмет Яссауй кесенесі не қойылды
Абылай қандай діни сенімде болған , ғалымдар зерттей жатар. Ол, Орта Жүздің ғана ханы. Қазақтың мақтанышы, Алты Алаш Елдерін билеген Алаш хан , ХақНазар ҚасымҰлы
Абилкайыр хан орыстын бодандыгын кабылдаган жок. Ол тарихшысымактардын ойдан шыгарган жаласы. Бирде бир кужат жок ондай. Несин мыжи бересиндер. Алдекшан далелденди гой. Айтылды. Жазылды. Бодан болса оле олгенше орыстармен согысама.Согыспайды гой. Ондай хаттарды Тауке хан да Тауекел т.б жазган. Сол кездери ак типтен одан арирек орыстар казак жерине келип камал сала бастаган. Оны неге айтпайсындар бодан болды деп.Неге орыстармен шайкаспады. Неге жонгарларды тасталканын шыгармады Абилкайыр хан сиякты. Неге орыстардын, калмактардын жерин тартып алмады Абилкайыр хан сиякты. Бул бир.Екинши, уш жуздин басын коскан Абилкайыр, Абылай емес. Абылай деп ойдан шыгарган кейингилер. Ондай кужат жок. 1726- улы жане орта жуздин бираз жерин жонгарлардан азат етип, Абилкайыр Ордабасы да уш жуз окилдеринин басын косып курылтай откизеди.Бул Бадам озенине жакын жер.Кезинде жонгарлар иемденген. Бадам сол жерди иеленген жонгар.Сонын урпактарын тыркыратып куып шыгады. Сол курылтайда казактар Абилкайырга тагы да сеним артып екинши рет ага хан ари бас колбасшы етип сайлайды. Биринши рет 1719- жылы Кайып хан олгеннен кейин сайлайды. Болат ага хан болган емес тек орта жуздин ханы болды. Жане Буланты, Аныракай шайкастарына дейин кайтыс болган.Сол курылтайда табынБокенбай батыр бас сардар, агасы Жолбарыс улы жуздин ханы сайланады. Орталыгын Ташкент каласы деп бекитеди.Ари карай билесиздер жонгарлар талкан болып жениледи. Казактар жуз жыл женилип келген еди буган дейин.Адилдик кайда, шындык кайда аа казактар?
Жок Абилхайыр хан болайын деген жок. Манголдардын аскерин женгенсон Абилхайыр ози ак.казахка хан болып калдыгои. Абилхайырды озимиздин казахтар канжармен артынан олтирип коидыгои. Абилхайыр хан болып тура бергенде казахка ешким тисе алмас еди. Абилхайырды озимиздин казахтар коре алмай журдигои. Шешеси уисин деп. Абилхайыр олгенсон казахтарга калмактар кун корсетпеи коидыгои. Ол кезде Абылай бала болгангои.
Аблайхан атамыздың жерленген жері Астананың әр жағында 130 шақырым жерде 32 сарбазы мен жерленген Ата жолдвктар оны Аянмен тауып басын көтерді 2019жылы Менде Акбура атамның аяны мен Аблайхан атаның басына зиярат етіп кайттым Кәзір басында кудык ашылды шипалы ауиьизм мен жүйке ауруларына дем шипа болып жатыр Бабамыз озі аян беріп жатыр
Бос сөз не керек? Абылай хан өз ажалынан ауырып өлген. Науқас тартып жатқан Абылай Бұқар жырауды шақыртып алып, біраз сөйлессе керек, әңгіме аяғында хан Бұқардан :"Ол дүниеге барғанда Кәңкүр - Мәңкүр періштелер әр күнә үшін күрзімен ұрады екен деседі. Періштелердің шоқпары ауыр емеспе екен?" деп сұрақ койып, қабір сұрақтарынан қорқатынын білдірген екен, деген әңгімені аталарымыз айтып отыратын.
Ел ишинде аңыз ангиме көпкои дәлелсіз, мысалы М Жұмабаев 1938де қайтыс болған деп тарихта жазылған ал Б Момышулы 1948 ж оны түрмеде кордим деиди, қайсысы рас. 🤔
Йа негізі сол кезде тірі болған деседі,орыстар өтірік өлдіге шығарған бірақ түрмедема әлде біржерде қаражұмысшы болғанба сондай бірдене естігем кәзір ұмытып тұрмын зерттелмей жатқан тарих көп қой
Ел ишинде аңыз ангиме көпкои дәлелсіз, мысалы М Жұмабаев 1938де қайтыс болған деп тарихта жазылған ал Б Момышулы 1948 ж оны түрмеде кордим деиди, қайсысы рас. 🤔
