Ўсимликлар нимани ва қандай ҳис қилади?
Ўсимликларни пассив, деб ўйлаганлар адашади. Ўсимликларга хос бўлган турли хил реакциялар мавжуд: настиа (атроф-муҳит шароитларининг ўзгаришига боғлиқ моторик реакциялар), нутациялар (суянчиқ излаш фаолияти) ва тропизмлар (гормонлар билан тартибга солинадиган ўсиш реакциялари: аукцинлар, гибеллинлар ва бошқалар.). Реакциялар тез ва секин бўлади. Тез реакцияга мисол қилиб, “уятчан мимоза” ёки турли йиртқич ўсимлик баргларининг ёпилишини олиш мумкин; ўсимлик томонидан ёруғликнинг ўзгариши (гул соати) туфайли гуллар секин очилиши ёки ёпилиши мумкин. Ўсимликлар нимани ва қандай ҳис қилади? Ўсимликлар, шунингдек ҳайвонлар ёруғликнинг ўзгаришига (фототропизм, никтинастия, фотонастия), тегишига (сейсмонастия), ҳароратнинг ўзгаришига (термонастия) ва муҳитнинг кимёвий таркибига (химотропизм) жавоб беради. Умуман ҳар қандай организмнинг ҳаётий фаолияти ва айниқса ташқи муҳитдаги ўзгаришларга жавоб бера олиш қобилиятига боғлиқ. Барча ўсимлик тизимларининг мувофиқ ҳолда ишлашини нималар таъминлайди? Ҳайвонлар бунинг учун нейроҳуморал тартиб мавжуд. Ўсимликларда ҳам ана шундай ўхшаш хусусият бор: уларнинг ҳаётини гормонлар (ауксинлар, гиббереллинлар, ситокининлар, этилен, абссисик, ясмин ва салицил кислоталар, брассиностероидлар, қисқа пептидлар) ва хлор ионларининг чиқувчи оқимида ҳосил бўладиган таъсир потенциаллари таъминлаб туради. Ўсимликларнинг мияси борми? Ўсимликларда нерв системасини ўзининг тузилиши ва боғланиш хусусиятлари билан нерв системасини эслатадиган ғумбаксимон аъзолар мавжуд. Дарвин "переферия қисмларнинг ҳаракатини йўналтириш қобилиятига эга илдиз учидаги ҳаракат, паст даражада ривожланган ҳайвонлар миясининг фаолиятига ўхшайди, десак асло муболаға бўлмайди", деган. Ўсимликларда мия тананинг олд учида жойлашган, ҳислар ва таассуротларни қабул қилиб, ҳаракатларни йўналтиради. Халқаро нейробиологлар йиғилиши 2005 йилда Флоренция бўлиб ўтди, унда ўсимликларда асаб тизимининг шаклланиши учун масъул генлар ҳайвонларникига ўхшаши эътироф этилди, шунингдек, синапслар, глутамат рецепторлари, постсинапслари G-бох оқсиллари ҳайвонларни билан бир хиллиги исботлаб берилган. Олинган маълумотларга асосланиб, ўсимликлар илдизини ўзига хос асаб тизими сифатида қабул қилсак бўлади. Аммо мазкур тизимлар фаолияти ва мустаҳкамлиги ҳайвонларникига нисбатан анча кам ўрганилган. Ўсимликлар қандай мулоқот қилади? Баъзи одамлар ўсимликлар суҳбат, мусиқа ва инсон эътиборини тушунишади деб ўйлайдилар. Ўсимликлар, эҳтимол, инсон тилини тушунишмаса-да, лекин улар ўз атроф-муҳитидан яхши хабардор. Улар нафақат танасининг барча тузилмалари ишини мувофиқлаштиришга, балки бир-бирлари билан мулоқот қилишга ҳам қодир. Улар шунингдек, учувчан моддалар ёрдамида хавф ҳақидаги маълумотларни яқинларига узатишлари мумкин ва кўршапалаклар каби эхолокациясидан фойдалана оладилар. Шимолий Австралиядаги Перте университетининг бир гуруҳ биологлари Британиядаги Бристол университетидаги ҳамкасблари билан олиб борган тадқиқотга кўра, ўсимликлар товуш чиқаришлари мумкинлиги исботлаб берилди. Бунга ҳашаротларни ўрганишда қўлланиладиган нозик акустик воситалар туфайли эришилди. Сувга ботирилган маккажўхори илдизлари 220 герц частотали товуш чиқарган, олимлар асбоб-ускуналар ёрдамида 220 частотали товуш чиқара бошлагач, ўсимлик илдизлари товуш манбаи томон ўса бошлаган.
3 янв 2021
