Бәріңізге Ассалаумағалейкум!
Осыдан 5 жыл бұрын, қазақтың азаттығы үшін күрескен қас батырларының бірі, атақты мерген - Кейкінің бас сүйегін, Елбасының өзі араласып, елге қайтарды. Келесі жылы, яғни 2017 жылы, Кейкі мергеннің бас сүйегін, туған даласы - Қостанай облысының Торғай ауданына, арулап жерледі. Осы оқиғадан кейін, Кәрім Мәсімов көкеміз, «қазақтың соңғы ханы - Кенесарының басын әкелмекші екен» деген сөз ӘЖ-ні шарпып кетіп еді. «Ойбай, мынау Кәрім Мәсімов мырза, атқа қоныпты. Елбасы әзер дегенде, Кейкі мергеннің басын әкелсе, мынау Кәрім көкеміз одан асып, Кенесары ханның басын әкелмекші екен. Pесейдің аpхивтерін ақтарып, мұражайларын тінтіп жүр екен» деп, білгені бар, білмей құр дақпыртқа ілесіп шауып жүргені бар, біраз уақыт алақұйын болып едік.
Шыңғысхан да «ерекше дәнішпан, көреген адам» болған ғой. Басының кесіліп, дұшпанының қолында қорланып кетпес үшін, жасырын жерленген. Әлемнің дамыған елдері, ең соңғы жетілген, озық искателдерін қосқанмен, ұлы қолбасшының қайда жерленгенін таба алмады. Егер, «Шыңғысханның қабірін, қайсы ел бірінші тапса, сол елдің экономикалық, әскери қуаты артып, үшінші дүние жүзілік соғыста, барлық елдерді жеңіп шығады» деген аңыз бар. Осыған дейін, әйгілі қолбасшылардың қабірлері қазылған уақытта, үлкен-үлкен соғыстар мен дүние жүзілік соғыстар басталған. Мысалы, Совет үкіметі, «Ақсақ Темірдің қабірін ашқан кезде, екінші дүние жүзілік соғыс басталды және Совет үкіметі соғыста жеңген елдердің бірі» болды.
Соңғы уақыттары, «Шығысханның жерленген орны» деп, Бурятия республикасындағы бір шатқалды көрсетіп жүр. Оған нақты себеп мынау: қазірге дейін, ол шатқалға барған адамның тірі қайтқаны жоқ. Біздің Барсакелмес аралы сияқты. Ғалымдардың зерттеуі бойынша, ол шатқалда, уранның ашық жатқан рудалары бар. Себебі, шатқалдың кіреберіс аузына таяған сайын, радияцияның мөлшері шектен тыс артып, адамның өміріне өте қауіпті екені дәлелденуде. Сондықтан, бұл шатқалға кірген адамның, тірі қайтқаны жоқ.
Буряттарды, орыстар «жеке ұлт» деп, жазып жібергенімен, монғолдың бір тайпасы. Тілі бір. Территорясы Монғолиямен шектесіп жатыр. Ал Шыңғысхан, монғол ішіндегі, қият тайпасында өсіп, жетілген. Монғолдар жас күнінен ат үстінде ержетіп, ел мен жердің қыры-сырын танып өскен. Монғолдар көшпелі халық болғандықтан, Байқал көлін жағалап, қазіргі Бурятия республикасын жайлау етіп жайлаған. Жас күні аттың жалында, жауынгер болып ержеткен - бала Темучин, Бурятияның барлық өңірін кезген. Кезіп қана қоймай, танып білген.
Демек, Шығысхан бала күнінен, «осы шатқалға, кірген адамның тірі шықпайтын, өлім аузы екенін білген. Бәлкім, сол кездегі «қариялардың әңгімесінен де естіген болуы» мүмкін.
Шыңғысханның сүйегін, өзінің тапсырмасы бойынша, «200 сарбаз қаз қатар тізіліп тұрып жерлеген. Қайда жерленгенін ешкім білмес үшін, алдында тұрған сарбазды, артындағы сарбаз қанжар сұғып өлтірді. Соңынан топырағын тегістетіп, үстінен қой айдап өтті» деп, айтылғанымен, бұлда қисынға келмейді.
Ал, 200 сарбаз, Шыңғысханның өсиеті бойынша, «ұлы Қағанның мүрдесін, анау Барсакелмес шатқалына әкеліп жерлеп, қайта шыға алмай, бәрі сол жерде өліп қалған. Міне, осы оқиғадан кейін, ырымға сенетін монғолдар, ол шатқалдың маңынада жуымаған болуы мүмкін», деп ғалымдар болжайды. Кейде болжамдардың шындыққа айналып жататыны бар! Бәлки, болашақта, қазақтың бір баласы, анау өлім шатқалын, қазына іздейтін искатель - дрондармен шарлап, Шыңғысханның шіріген сүйегін, бар байлығымен тауып алуы мүмкін ғой, ә?
Кенесары хан және тағы басқа қазақтың ұлы адамдарының, бас сүйектері немесе денелері, қабірлерінде не себепті жоқ? Төменде сіздерге, жазушы, тарихшы Көкбөрі Мұбарактың, осы жайлы зерттеуін ұсынамыз:
«Кенесары ханның бас сүйегі, Орыстың қолында екені», айтыла-айтыла жауыр болған тақырып. Ол ұрланған немесе көпе-көрнеу тартып алынған, ата-баба сүйегінің ең әшкере болған түрі.
Атақты тарихшы, архиолог Әлікей Марғұлан атамыз, Жошы ханның моласын ашқан кезде, «моланың астында бір қолы жоқ, бозбаланың сүйегін тапқан. Бірақ ол, нақты Жошының сүйегі болмай» шығады.
Жазушы Тынымбай Нұрмағамбет, «Қожа Ахмет Яссауи кесенесінде, Абылай ханымыздың сүйегі жоқ» деп дабыл қаққан. Осы сөзі үшін ұзақ уақыт бойы, барлық марапаттан қағылып келді.
Яссауи кесенесін, Совет одағының уақытында, сиыр қамайтын қораға айналдырған. Кесене ішінде хан, би, шешен, ақын, балуан, батырдың көптеген құлыптастары бар. Бірақ кімнің сүйегі толық, олар нақты қай бұрышта? Бұл белгісіз. Сондықтан, «Яссауи кесенесіне жерленді» деген тізімдегі барша ұлыларды, «сол жерде жатыр» деп, айта алмаймын.
Орыстар ұлы даланы отарлаған соң, ұлы даланың тұрғындарының көзін, жас пен қанға толтырған. Ұлы даладағы, кесенелер мен молаларды жаппай қазып, асылдарды тонап, астаналарына айлап, жылдап тасыған. Мен, «бірсыпыра бабаларымыздың сүйегі, Орыстың жасырын қамбасында» деп есептеймін. Тек бізде, «ашық айтылып белгілі болғаны, Кенесары болған соң, басқасын айтуды тасада қалдырып» жүрміз. Ақсақ Темірдің көрін қазған - Орыстар, басқа ханның да көрін қазбай қоймас. Толығырақ видеода...
23 янв 2021
