Лаа илааҳа илла Аллоҳ шаҳодат калимасини талаффуз қилиб, лекин унинг шартлари ва вожиботларига амал қилмаса фойда келтирадими? Хасанул Басрий роҳимаҳуллоҳга айтишди: Одамлар: Кимки лаа илааҳа илла Аллоҳни (қуруқ) нутқ қилса, албатта у жаннатга киради дейишмоқда. Хасанул Басрий айтди: Жаннатга уни нутқ қилиб ва шу билан бирга уни шартларини ва вожиботларини рўёбга чиқарган одамгина киради. (Жамиа ал-Улум ва ал-ҳикам, 208) Саадий айтади: Аксар инсонлар: Ким лаа илааҳа илла Аллоҳ деса, у жаннатга киради деган мазмундаги ҳадисларни хато тушинадилар ва шунчаки шаҳодат калимасини нутқ қилишни жаҳаннам оловидан қутилиб, жаннатга киришга етарли деб гумон қиладилар. Мазкур ҳадисларнинг ҳақиқий маъноси шуни хосил қиладики, буларни нутқ қилган киши Аллоҳдан бошқасига ибодат қилишни (ширкни) инкор қилишга мажбур бўлади ва барча ибодат турларини, қалб, тил ва аъзолари (аммалари) билан фақат Аллоҳ таъологагина йўналтирилиши шарт бўлади. (Шарх Китабут Тавҳид) Имом Ибн Таймия айтади: Кимки ушбу калимани (лаа илааҳа илла Аллоҳни) нутқ қилиши билангина жаҳаннамга кирмай, жаннатга киради деб эътиқод қилса, бас у Қуръонга ва суннатга ва мусулмонларнинг ижмоъсига мухолиф бўлган залолатдаги кишидир. (Мажмуъ ал Фатава, 35/202) Имом аш Шавканий айтади: Лаа илаҳа илла Аллоҳ калимасининг маъносига амал қилмаган ҳолда қуруқ ўзини айтиш исломни тасдиқламайди. Зеро, жоҳилият аҳлидан бўлган Макка мушриклардан биронтаси ушбу калимани айтиб, сўнг бут-санамларга ибодат қилаверадиган бўлса, албатта буни ислом деб бўлмайди. (Фатҳ ар Роббаний, 1 /345) Муҳаммад Ибн Абдулваҳҳоб роҳимаҳуллоҳ айтади: Мақсад: ушбу лаа илааҳа илла Аллоҳ калимасининг маъносини билишдир. Энди ушбу калиманинг маъносини билмасдан талаффуз қилишга келсак, фойдаси йўқ. Чунки, уни мунофиқлар ҳам айтишади. Ҳолбуки, улар кофирлардан ҳам паст даражада, дўзаҳнинг энг тубан жойида бўладилар. (Ад-Дурор ас-сания, 2/253) Шайх Муҳаммад Ибн Абдулваҳҳоб роҳимаҳуллоҳ айтади: Шаҳодат калимасини у тақозо қилгани бўйича амал қилмай, тил билан талаффуз қилишни ўзигина фойда бермайди. Амал қилиш эса ширкни тарк қилишдир». (Росаил шахсия,1/137) Шайх Сулаймон Ибн Абдуллоҳ роҳимаҳуллоҳ айтади: Ким лаа илааҳа илла Аллоҳ деб гувоҳлик берса, дегани ушбу калиманинг маъносини билиб, унга зоҳирда ва ботинда амал қилиб уни талаффуз қилиш деганидир. Шаҳодат калимасини, унинг маъносини билмасдан, унга амал қилмасдан тил билан нутқ қилиш бефойда эканига уламолар ижмоь қилганлар. (Тайсир ал-азиз ал-ҳамид, 1/51) Исхоқ Ибн Абдур-Роҳман Ибн Хасан, роҳимаҳуллоҳ айтади: Инсон шаҳодат калимасининг маъносини билмай ва унга амал қилмай талаффуз қилса, у мусулмон ҳисобланмайди. Аксинча, бу унга қарши далилдир. (Ад-Дурорус Сания, 1/522 523) Шайх Абдуллатиф ибн Абдур-Роҳман роҳимаҳуллоҳ айтадилар: Шаҳодат калимасини у тақозо қилган нарсага биноан амал қилмай шунчаки нутқ қилишлик, ҳеч ҳам наф келтирмайди. Мунофиқлар ҳам уни нутқ қиладилар, лекин (шу билан бирга) улар жаҳаннамнинг энг пастки қисмидадирлар. (Ад-Дорус Санния, 12/273 274)
