УСТЮРТ 

Мана узоқдан ҳар бир қатида мозийнинг миллион йиллик сир-синоатларини яширган бепоён кенгликлар кўринмоқда! Устюртнинг мамлакатимизга тегишли қисми 70 минг квадрат километрдан зиёдроқ майдонни ташкил қилади. Илмий манбаларда айтилишича бундан миллион йиллар илгари бу заминда уммон мавжуд бўлган экан. Устюрт платосига кўтариладиган тик жарликлар юзасида эса ўша қачонлардир соҳилини ювиб турган денгиз тўлқинларининг излари яққол кўзга ташланиб турибди.
Бу эса “Чинк” деб номланувчи, атрофи жарликлар билан ўралган тепалик. Чинк - туркча сўз бўлиб, тик қоя маъносини англатади. Унинг устига чиқсангиз Мағрибдан Машриққа, Шимолдан Жанубга қараб эсаётган тиним билмас шамолларнинг кучини ҳис қиласиз. Ҳудуднинг тупроқ қатлами юпқа ёпишқоқ жинсдан ташкил топган, қуйи қисми эса тош қотган денгиз чўкмасидан иборат.
Баҳор ўрталарида Устюрт платоси бутунлай гуллар билан қопланади. Бу чексиз гулзор жуда гўзал манзарани ҳосил қилади. Лекин икки ҳафтадан сўнг, гуллар қурийди ва дашт ҳозиргидек кулранг тусга киради.
Плато ҳайдовчилар учун кўплаб ер ости бўшлиқлари ёки бир метрли чанг қатламлари бўлган жуда хавфли жой. Айниқса, ёмғирда чуқур лойли “тузоқ”лар кичик кўлмаклар бўлиб кўринади. Улардан бировнинг ёрдамисиз чиқиб кетишнинг имкони йўқ.
Ушбу маскан Марказий Осиёнинг ғарбий қисмидаги ўзига хос ўсимликлар қопламига эга бўлган ботаник-географик гўшадир. Бунга сабаб унинг икки хил табиий ҳудуд - шимолий ва жанубий чўлларнинг туташган қисмида жойлашганлиги билан боғлиқ. Шунинг учун ҳам бу ер кўриб турганингиздек ўзига хос табиий шароит, ландшафт, ўсимлик қопламасига эга.
Мазкур ерлар узоқ асрлар давомида скифлар, сарматлар ва ҳатто улардан ҳам қадимги халқларнинг тамаддунлари туташган макон саналади. Неча асрлар давомида бу бепоён кенгликлардан Ғарб билан Шарқни туташтирувчи савдо карвонлари қатнаган. Платодан ўтган карвонлар Хоразмдан Қуйи Волга бўйи ва Жануби-ғарбий Европа давлатларига ва у томонлардан бу ерга товарлар ташиган. Шу туфайли маданий, савдо-иқтисодий алоқалар ривожланган. Платонинг деярли барча жойида қадимий мақбара ва қабристонларни учратиш мумкин. Хусусан, ҳозирги кунда ҳам Пулжай, Белеули, Алан ва бошқа қадимий ҳамда ўрта асрларга тегишли карвонсаройлар, қалъаларнинг вайроналари сақланиб қолган. Инсон қадами етиши бироз машаққатли бўлганлиги туфайли бу ёдгорликларнинг кўпчилиги ҳанузга қадар етарлича ўрганилмаган.
Оролнинг аввалги бўлаги бўлган Судочье кўли, эски балиқчилар қишлоғи Урга буруни, Қабанбай тик қоялиги, Оқтумшиқ, Дуана буруни каби гўзал табиатга, сўлим ландшафтга эга жойлар ҳар кимни ҳам сеҳрлаб қўйиши табиий.