Инсон тилининг келиб чиқиши асрлар давомида ўрганилаётган мавзу бўлиб, тилшунослар ва олимлар томонидан бир қанча назариялар илгари сурилган. Энг кенг тарқалган назариялар қуйидагилардир:
1. Прото-Ҳинд-Европа (ПИE) назарияси: Бу шуни кўрсатадики, дунё аҳолисининг деярли ярми гапирадиган барча замонавий ҳинд-европа тиллари жанубий минтақада тахминан 8100 йил олдин пайдо бўлган ягона аждод тилига бориб тақалади. Кавказ тоғлари. Кейинчалик бу тил тарқалди ва бугунги кунда биз кўриб турган турли ҳинд-европа тиллари оилаларига айланди.[2][4]
2. Анадолу ёки деҳқончилик гипотезаси: Бу ҳинд-европа тиллари бундан ҳам олдинроқ, тахминан 9000 йил олдин, Анадолудан (ҳозирги Туркия) қишлоқ хўжалигининг тарқалиши билан пайдо бўлганлигини кўрсатади. Кейинчалик бу тил деҳқон жамоаларининг миграцияси билан тарқалди.[2][4]
3. Дашт гипотезаси: Бу назария ҳинд-европа тиллари тахминан 6000 йил аввал Шарқий Европа ва Марказий Осиёнинг Понтий-Каспий чўл минтақасида пайдо бўлган ва кўчманчи чорвадорлар миграцияси билан тарқалиб кетганлигини кўрсатади.[2][4]
Охирги лингвистик ва генетик таҳлиллар гибрид моделни кўрсатади, унинг асосий ватани Кавказнинг жанубида ва ундан кейин шимолга йўналтирилган дашт баъзи ҳинд-европа тил тармоқлари учун иккинчи даражали ватан сифатида.[2][4]
Умуман олганда, тилнинг келиб чиқиши ҳали ҳам муҳокама қилинмоқда, Динг-Донг, Ё-Хе-Ҳо ва Прото-Дунё гипотезалари каби бошқа назариялар ҳам таклиф қилинган бўлса-да, улар камроқ қабул қилинган.[3]
Инсон тили минглаб йиллар давомида инсоният эволюцияси давомида мулоқот қилиш, ижтимоий боғланиш ва мураккаб жамиятлар ривожланиши учун кучли восита сифатида пайдо бўлган деб ишонилади.[4][5]
6. “Одам тили” янги илмий эмпирик назарияси.
Одам танасига, унинг анатомиясига “ёзилган” табиий, тизимли, такрорланувчи товушлардан, дарахт синишидаги ва илоннинг товушидан тузилган.[6]
Манбалар
[1] Тилнинг келиб чиқиши - Википедия en.wikipedia.org/wiki/Origin_...
[2] Ҳинд-европа тилларининг келиб чиқиши ҳақида янги тушунчалар - СcиенcеДаилй www.sciencedaily.com/releases...
[3] Тилнинг келиб чиқиши назариялари - PoliLingua.com www.polilingua.com/blog/post/...
[4] Тил илдизларига янги қараш - Кноwабле Магазине knowablemagazine.org/content/...
[5] "Янги" тиллар қаердан келади? - Sapiens.org www.sapiens.org/language/new-...
[6] “Harakat tili”dan Odam tiliga - publications.waset.org/abstra...
10 июл 2024
