سرگذشت مزدک : نخستین جنبش کمونیستی در ایران باستان 

حمایت اختیاری از دیپ پادکست:
/ deeppodcastiran
Instagram: / deep.podcast
Telegram Channel: Https://www.telegram.me/deeppodcast
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ
:music by
@incompetech_kmac Kevin MacLeod
under Creative Commons Attribution: creativecommons.org/licenses/...
ـــــــــــــــــــــــ
آیین مزدک : نخستین حکومت سوسیالیستی در تاریخ ایران
منبع: کتاب آیین مزدک نوشته دکتر سید علی مهدی تقوی
ــــــــــــ
همه ایرانی ها با آیین زرتشت و مانوی تا حدودی آشنایی دارند و ما هم قبلا در دیپ پادکست در مورد آیین های زرتشتی و مانوی صحبت کردیم که لینک اون دو تا ویدیو رو در کامنت اول این ویدیو خدمتتون گذاشتم.
امروزه ، چه در ایران ، چه در کشورهای خارجی هموطنانی داریم که همچنان پایبند به دین زرتشت هستند و از آیین خودشون پاسداری میکنند. اما میخوایم در این ویدیو با یکی دیگه از آیین های ایران باستان آشنا بشیم ، آیینی که اصول و قوائد و باور خاصِ خودش رو داشت و تونست در زمانِ خودش پیروانِ زیادی هم جذب کنه.
آیینی که پس از گذشت قرنها هنوز بحث های زیادی در موردش هست. فلسفه‌ای موسوم به مزدکی که قصد داریم در این برنامه به این مکتب بپردازیم.
ــــــــــــــــــــــــــــــــ
بخش اول: فساد بین روحانیون زرتشتی
قبل از پرداختن به آیین مزدک بهتره یک کمی با اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی ساسانیان آشنا بشیم.
«ساسانیان برای جلوگیری از توسعه طلبی های روم و همچنین ایجاد شرایط مناسب برای بازرگانی، نیاز به یکدلی و یکپارچگیِ سیاسی، نظامی و مذهبی داشتن. بنابراین به سبکِ هخامنشیان - یک انسجامِ دولتی و همچنین مذهبی به جامعه دادند. اردشیر بابکان موسس سلسله ساسانیان، از همون ابتدای پادشاهی، آیین زرتشت رو به عنوان دینِ رسمی کشور معرفی کرد. طبقِ سنگنوشته های موجود، امروزه میشه به درستی و صحتِ این ماجرا پی برد.»
بخش سوم: ظهورِ مزدک
قبل از اینکه به جنبش مزدک بپردازیم بهتره با اصل و تبار این شخصیت باستانی آشنا بشیم. مزدک به معنای دانا و خردمنده. در مورد محل تولد مزدک حرف و حدیث ها بسیار زیاده، عده ای اعتقاد دارند در تبریز به دنیا اومده ، عده ای هم میگن منطقه فارس. اما بیشتر منابع اشاره به خراسان و شهرِ نیشابور دارند و به احتمال زیاد مزدک در خراسان و شهر نیشابور به دنیا اومد.
پدر مزدک هم از موبدان بزرگ در منطقه خراسان بود. مزدک از همون ابتدا این نابرابری های اجتماعی رو میدید. اون دیده بود که نجیب زادگان چه قدر زندگیشون با افراد معمولی جامعه تفاوت داره. مزدک عاشق برابری بود و اعتقاد داشت این سیستم طبقاتی باید از بین بره. اون در سخنرانی هاش گفته بود خداوند برای تمامی انسانها به یک اندازه خوشی و حتی سختی در نظر گرفته و تمامی انسان ها باید به اندازه برابر از نعمت های خداوند بهره مند بشن. به عبارتی، مزدک طرفدار یک نظام سوسیالیستی بود که دوست داشت همه اقشار جامعه با هم برابر باشن و از امکانات حکومت به یک اندازه استفاده کنند
رفته رفته مزدک معروف شد و به خاطرِ قدرت سخنرانی‌ای که داشت کلی طرفدار پیدا کرد. در اون دوران پادشاه ایران قباد بود. قباد از دستِ موبدان زرتشتی به ستوه اومده بود برای اینکه یه حالی به این موبدان زرتشتی و همچنین نجیب زادگان بده، تصمیم گرفت از مزدک و جنبش مزدکیان حمایت کنه.
طرفداران مزدک مردم ساده‌ای بودن که از ظلم و ستم خسته شده بودن این افراد اکثریت جامعه رو تشکیل میدادن به همین دلیل این جنبش هر روز بزرگتر میشد. اما یک نکته جالب رو باید اینجا بگیم، جنبش مزدک برگرفته از یک جنبش دیگه‌ای بود که چند سال قبلتر اتفاق اتفاده بود.
همینطور که گفتیم مزدک از شاگردان بوندوس بود و همون زمان هم فردی با نفوذ و سخنور بود. مزدک تونست با پادشاه ایران یعنی قباد ساسانی دیدار کنه. اون قباد رو متقاعد کرد که برای مبارزه با نفوذِ موبدان از مزدکیان حمایت کنه. البته یک پرانتزی اینجا باید باز کنیم خیلی ها اعتقاد دارن، بوندوس هم عصر با مزدک نبوده بلکه دویست سال قبل از مزدک زندگی میکرد بعدا مزدک آثار بوندوس رو خوند و تحت تاثیر این آثار قرار گرفت بعضیای دیگه هم اعتقاد دارن که مزدک شاگردِ مستقیم بوندوس بوده که حالا دقیق نمیشه اینها رو گفت.
به طور کلی باور و اندیشه های مزدک، تحت تاثیر اندیشه های مانی و فلسفه بوندوس قرار گرفته بود. آیین مزدک ترکیبی از دین زرتشتی در دوره ساسانیان، آیین مانوی و رسم و رسومات مناطق روستایی در اون زمان بود. مانویان در دوران خودشون یک شعار معروف داشتن. شعارشون این بود:
آنکه فقیر است، فردا غنی خواهد شد!
مانویان هیچوقت نتونستن این شعار رو عملی کنن، اما مزدکیان این شعار رو اساسِ کار خودشون قرار دادن. در حدود قرن سوم میلادی، بوندوس یک سری تغییرات گسترده در دینِ مانوی ایجاد کرد. مثلا از نگاهِ مانویانِ اصیل در انتهای جهان نور هیچگاه پیروز نخواهد شد و همیشه این تاریکیه که بر نور پیروز میشه اما بوندوس اومد و این باور رو تغییر داد. اون اعتقاد داشت در نهایت نور بر تاریکی پیروز میشه. پس دینِ مانویت به یکباره از بین نرفت بلکه بعد از اعدامِ مانی، تفکراتش همچنان در جامعه زنده بود و طرفدارانی داشت.
قباد ساسانی برای خودش یکسری اهداف سیاسی داشت اون احساس کرد اگر به مزدکیان نزدیک بشه و بهشون بها بده میتونه به اهدافش برسه.
«فردوسی بزرگ در اثر ارزشمندِ خودش یعنی شاهنامه به ملاقاتِ مزدک و قباد ساسانی میپردازه. فردوسی درباره این دیدار اینطور میگه:
بیامد یکی مرد مزدک بنام
سخنگوی و با دانش و رای و کام
گرانمایه مردی و دانش فروش
قبادِ دلاور بدو داد گوش
به عقیده رینالد نیکلسون، بر خلافِ اونچه که در مورد مزدک و باورش نسبت به خیر و شر میگن، در واقع نظرات مزدک در موردِ نور و تاریکی بسیار نزدیک به نظرات مانی و زرتشت بود.
در نظامِ فکری مزدک خدواند وجود داره و خدا دارای چهار نیروی اصلیه: شناخت، حافظه، فهم و سرور.