معرفی شیطان خاص و شیطان عام - آیت الله محمدرضا نکونام 

تمامی جنیان در گروه شیاطین نمی‌باشند و شیاطین تنها بعضی از گروه‌های جنیان می‌باشند. در میان شیاطین، «ابلیس» موقعیت خاص و ویژه‌ای دارد و در رأس تمامی شیاطین قرار دارد که وی همان شیطان بزرگ می‌باشد.
ابلیس هیچ گاه مورد تسخیر کسی قرار نمی‌گیرد و تنها در مقابل گروهی از اولیای معصوم : خود را شکست‌خورده می‌داند.
شیطان بزرگ، بزرگ‌تر از آن است که هر کس بتواند او را تصور و درک نماید و یا او را ببیند و بشناسد. وی بزرگ‌تر از آن است که هر کسی را مبارز میدان خود به حساب آورد. ابلیس با آن‌که در واقع شخص است، گسترده‌تر از نوع می‌باشد و هر یک از افراد شیطان، خود نوعی است که دارای طوایف و افراد بی‌شماری می‌باشد. شیاطین و مزدوران آن با آن‌که دو نوعیت کلی و متفاوت دارند، در یک سو و در یک جهت عمل می‌کنند. مزدوران شیطان را «حزب» می‌گویند. حزب شیطان غیر از شیطان است. این حزب نوعی از انسان می‌باشد. حزب شیطان در میان همین مردم و آدمیان می‌باشند و پیروی کلی و همیشگی با شیاطین دارند و با یک‌دیگر هم‌سو و هم‌جهت می‌باشند. این‌ها مانند مردمی نیستند که گاهی کم و بیش در هم‌سویی با شیطان قرار می‌گیرند و از افراد حزب محسوب نمی‌شوند.
شیطان و حزب شیطان، مانند گروه‌های مختلفی از مردم هستند که گاه گاهی از شیطان بزرگ و ابلیس پیروی می‌کنند.
مخالفت، مراتبی دارد و با توجه به مراتب عوالم، در هر عالمی مخالفت و موافقتی متناسب با آن است. عالم ملکوت احکامی در حد عالی، متوسط و دانی دارد. ملائکه‌ای «ساجدون» و سجده‌گزار هستند و «لا یرکعون» و رکوع نمی‌دانند. عده‌ای از ملایکه «راکعون»؛ رکوع‌گزار هستند و سجده نمی‌دانند: «لا یسجدون» و فرشتگانی نیز «قائمون» می‌باشند و رکوع و سجده نمی‌گزارند. صاحب هر مرتبه باید اعمال آن مرتبه را انجام دهد وگرنه به تغییر جنسیت او منجر می‌شود. برای نمونه، اگر ملایکه مسبحین و تسبیح‌گر به مقدار عالی تسبیح نکنند یا به‌طور متوسط مخالفت کنند از درجه ملایکه خارج نمی‌شوند؛ ولی اگر دانی‌ترین حکم را که حکم عمومی و فراگیر و آسان است انجام ندهند، در جنس خود تغییر می‌یابند و نوع آنان تفاوت می‌یابد و به نوع دوم که جن باشد تنزل می‌یابند، و باز در مرتبه جن اگر مخالفتی صورت گیرد، به مرتبه شیاطین تنزل می‌یابند و اگر باز مخالفتی از آنان سر زند؛ یعنی احکام مربوط به شیاطین را رعایت نکنند، همین سیر نزول در اطاعت با تمام سختی‌هایی که دارد ادامه می‌یابد؛ اما اگر آنان با احکام مرتبه خود موافقت کنند و سختی اطاعت را بچشند و آن را بر خود هموار سازند، حضرت حق امتحان و آزمایش آنان را سخت‌تر می‌کند و با هر فیروزی، بر درجه و رتبه آنان می‌افزاید و فرد پیروز را به جنگ سخت‌تری می‌فرستد تا جایی که بلاپیچ شود.
منبع: پیش نویس درس شیطان شناسی
آیت الله محمدرضا نکونام