معماری یمن، برج‌های خشتی 

یمن واقع شده در جنوب شبه جزیره عربستان و غرب آسیا سنت معماری منحصر به فردی دارد. شهرهای این کشور پیش از هرچیز به خاطر برج‌های خشتی آن مشهور هستند. معماران بومی این منطقه پس از سالیان سال آزمون و خطا، خشت، آجر و سنگ را برای بنا نهادن ساختمان‌هایشان انتخاب نموده اند. شهر صنعا که به عنوان پایتخت یمن می‌شناسیم " منهتن بیابان " نامیده می‌شود.
در ادامه مطلبی کوناه را مطالعه می‌فرمایید از الناز رحیمی، چاپ شده در مجله‌ی هنر معماری شماره 27.
در اغلب اقلیم ­های گرم و خشک جهان، رایج ­ترین متریال ساختمانی خاک است. به حدی که امروزه، بیش از یک سوم جمعیت جهان در خانه های خاکی زندگی می کنند و این رقم در کشورهای درحال توسعه به نیمی از جمعیت می­رسد. عملاً ساخت ‌و‌ ساز به روش­ های صنعتی و با استفاده از مصالح نوینِ کشورهای صنعتی در کشورهای درحال توسعه غیر ممکن است و ساخت‌و‌ساز با مصالحی چون فولاد، بتون و غیره که بدون درنظر داشتن تکنیک­ های صحیح فنی و پیشرفته اجرا می­شوند، هزینه­ های گزافی را به چنین جوامعی تحمیل می­کنند. در چنین شرایطی می­توان سرپناه­ های مسکونی را تنها با استفاده از مصالح ساختمانی محلی تأمین کرد که با توجه به اصل کلیدیِ اجرای آسان بودنشان، به‌راحتی توسط خودِ افراد محلی ساخته می­شوند.
خاک مهمترین عنصر طبیعی ساختمانی است که در اکثر نقاط جهان یافت می­شود و به‌ راحتی از خاکِ برداشت‌ شده از سایتِ ساختمان در هنگام گودبرداری و پِی کَنی تأمین می­گردد. در کشورهای توسعه‌ یافته، استخراج غلط و بی­وقفه­ ی منابع و استفاده­ ی متمرکز از تولیدات انرژی­ سوز، نه ­تنها باعث هدر رفتن منابع شده بلکه سبب آلودگی محیط و افزایش نرخ بیکاری نیز می­شود. امروزه در این کشورها خاک به عنوان یک مصالح ساختمانی، در حال احیاء شدن است. از طرفی مردم به داشتن خانه هایی با مصرف انرژی و هزینه­ های ساختمانی معقول و مناسب نیازمندند که شرایط مطلوبی را نیز از نظر آسایش و سلامت اقلیمی برایشان فراهم می‌کند. آنها کم­کم متوجه شده ­اند که خاک به عنوان یک متریال طبیعی نسبت به مصالحی صنعتی همچون بتون و آهن ارجحیت دارد.
تکنیک­ های پیشرفته­ ی معماری خاک که به تازگی رواج یافته­، نشان می­دهد که معماری خاک نه­ تنها برای پروژه­ های مردمی که به ‌راحتی توسط خود افراد قابل اجرا هستند بلکه برای ساختمان­ های پیشرفته و امروزی که کارفرماهای شخصی و دولتی دارند نیز کاربردی و مقرون‌به‌صرفه هستند.
تـاریخچـه
معماری خاک بیش از 9000 سال قدمت دارد. نمونه ­هایی ازخانه­ سازی خشتی در روسیه کشف شده است که به 6000 تا 8000 سال قبل از میلاد باز می­گردند. در آشور نیز فونداسیون­ هایی از خاکِ کوبیده یافت شده که متعلق به 5000 سال قبل از میلاد هستند. خاک به عنوان مصالح ساختمانی در تمام فرهنگ­ ها و تمدن­ های باستانی مورد استفاده قرار می‌گرفت. این کاربردِ معماری خاک تنها به ساختمان­ های مسکونی محدود نبوده و خاک برای ساختن بناهای عمومی از قبیل فضاهای مذهبی نیز به کار می­رفت که از آن جمله می­توان به طاق­ های معبد رامسس دوم در گورنای مصر اشاره کرد که با قدمتی در حدود 3200 سال، از خشت ساخته شده است. ارگ بم در ایران نیز که بعضی از بخش ­های آن 2500 سال قدمت دارد، از خشت است. همچنین استحکامات شهر قلعه ­ایِ دره­ ی دِرا در مراکش نیز از خاک است که قدمت آن را 250 سال تخمین می­زنند. دیوار 4000ساله­ ی بزرگ چین در اصل از خاک کوبیده ساخته شده و فقط پوشش نهایی آن از سنگ و آجر است که به آن سیمای یک دیوار سنگی را داده است. هسته­ ی معبد (یا هرم) خورشید در مکزیک که متعلق به سال های 300 تا 900 پس از میلاد است از 2میلیون تن خاکِ کوبیده ساخته شده است.
قرن­ ها پیش در مناطق آب و هواییِ خشک که چوب در آنجا کمیاب بود، ساختمان ­ها با طاق ­ها و گنبدهای خشتی پوشیده می­شدند و در طی ساخت و‌ ساز هیچ نیازی به حائل، حفاظ و چهار چوب­ های خاصی نداشتند؛ مانند بازار سیرجان در ایران که با این تکنیک ساخته شده است. در چین 20 میلیون نفر در خانه­ ها و یا غار های زیرزمینی زندگی می­کنند که در خاک ­های سیلتی یا لای حفر شده­اند.
اکتشافات عصر برنز نشان می­دهد که در آلمان از خاک به عنوان عنصر پُرکننده در خانه­ هایی با چهارچوب الواری و چوبی و یا به عنوان لایه ­ی عایق برای آب­بندی دیوارهایی که از کنده ­های درخت ساخته می­شدند، استفاده می‌شد. البته در این دوران از خاک به عنوان پوشش و اندود نیز استفاده می­کردند. قدیمی­ ترین نمونه­ ی دیوارهای خشتی در اروپای شمالی در قلعه­ ی هوینبرگ در نزدیکی دریاچه­ ی کانستنس در آلمان کشف شده که قدمت آن به 6 قرن قبل از میلاد باز می­گردد. طبق متن باستانیِ پلینی، حدود 100 سال قبل از میلاد، قلعه ­هایی از خاک کوبیده در اسپانیا وجود داشته. در مکزیک، آمریکای مرکزی و آمریکای جنوبی، ساختمان­ های خشتی تقریباً در تمام فرهنگ­ های پیش کلمبیایی دیده می­شوند. تکنیک خاک کوبیده نیز از سال­ ها پیش شناخته شده و فاتحان اسپانیا از آن استفاده می­کردند. تصویر پایین صفحه نیز نمای خانه­ای از خاک کوبیده در ایالت سائوپائولوی برزیل است که 250 سال قدمت دارد. در آفریقا تقریباً همه­ ی مساجدِ اولیه از خاک ساخته شده­اند. در قرون وسطا (قرن­های13 تا 17 میلادی) خاک به عنوان عنصر پُرکننده­ برای ساختمان­ های اسکلت‌ چوبی مورد استفاده قرار می‌گرفت؛ به علاوه، در این دوران از خاک به عنوان روکش داخل سقف برای جلوگیری از آتش­سوزی نیز استفاده می­کردند. بین قرن­ های 15 تا 19 میلادی تکنیک خاک کوبیده به‌شدت در فرانسه رواج یافت. در نزدیکی شهر لیون چندین خانه­ ی خاکی وجود دارد که با قدمتی 300 ساله همچنان پا برجا بوده و مورد استفاده و سکونت قرار می­گیرند.
در سال­ های 1790 تا 1791 میلادی، فرانسوا کوئانتراکس 4 کتاب درباره­ ی تکنیک خاک نوشت که دو سال بعد به آلمانی ترجمه شد. این تکنیک در تمام آلمان و کشورهای هم جوار با عنوان کوئانتراکس و دیوید ژیی شناخته شد.