ประวัติที่มาและความสำคัญ ศรีสัชนาลัย
ที่ราบลุ่มแม่น้ํายมและที่ลาดเชิงเขาพระศรี เขาใหญ่ และเขาพระบาท ถือเป็นพื้นที่ ที่เหมาะต่อการตั้งถิ่นฐาน คือมีทั้งที่ราบลุ่มแม่น้ําและที่ลาดเชิงเขา ทําให้มีทั้งความอุดมสมบูรณ์ของพื้นที่ และปราการธรรมชาติที่ใช้ในการป้องกันข้าศึกศัตรู จึงส่งผลให้พบหลักฐานการใช้พื้นที่ในบริเวณนี้ของมนุษย์ ในอดีตเป็นจํานวนมากเมืองศรีสัชนาลัยสมัยกรุงธนบุรี
ในสมัยพระเจ้ากรุงธนบุรี เมื่อเสด็จฯปราบกบฏพระเจ้าฝาง (เรือน) ได้ชัยชนะแล้ว จึงเสด็จพระราชดําเนินไปเมืองสวรรคโลก กระทําการสมโภชพระปรางค์วัดพระศรีรัตนมหาธาตุเชลียง เป็นเวลา 3 วัน 3 คืน และเมื่อครั้นรวบรวมบ้านเมืองเป็นปีกแผ่นแล้วทรงโปรดให้ตั้งเมืองสวรรคโลกขึ้นใหม่ อีกครั้งในปี พุทธศักราช 2313 แต่เมืองสวรรคโลกถูกทิ้งร้างไป เมื่อกองทัพอะแซหวุ่นกี้เข้ายึดเมือง
เมืองศรีสัชนาลัยสมัยกรุงรัตนโกสินทร์
สมเด็จกรมพระยาดํารงราชานุภาพทรงอธิบายความเกี่ยวกับทําเนียบหัวเมืองที่ขึ้นตรงต่อ กรุงเทพฯ แต่ก่อนมาว่ากําหนดเป็น 4 ชั้น เรียกว่าเมืองเอก เมืองโท เมืองตรี และเมืองจัตวา เมืองศรีสัชนาลัย หรือสวรรคโลก ซึ่งมีฐานะเป็นหัวเมืองชั้นโทในสมัยกรุงศรีอยุธยานั้น ในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ก็ได้รับการยกขึ้น เป็นเมืองชั้นโทของกรุงรัตนโกสินทร์เช่นกัน ด้วยเหตุผลที่ว่าเคยเป็นเมืองลูกหลวงและเป็นเมืองสําคัญ อยู่หน้าด่าน และการที่ได้รับยกขึ้นเป็นเมืองโทนั้นสมเด็จกรมพระยาดํารงราชานุภาพทรงสันนิษฐานไว้อีก ประการหนึ่งว่า เพื่อกํากับเมืองเอกคือเมืองพิษณุโลกไม่ให้แผ่อํานาจใหญ่โตเกินกว่าสมควรไปด้วยประวัติและความเป็นมาของงานโบราณคดีและการอนุรักษ์นครประวัติศาสตร์
พุทธศักราช 2444 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงสร้างวัดเบญจมบพิตร ทรงโปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ วางแผนและออกแบบการก่อสร้าง โดยให้หล่อ จําลององค์พระแบบพระพุทธชินราชที่ประดิษฐานอยู่ ณ วิหาร #วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ #จังหวัดพิษณุโลก เมื่อครั้งเดือนพฤษภาคม สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ได้ขึ้นมาตรวจแก้พระพุทธรูป และได้ตรวจโบราณสถานในเขตเมือง #สวรรคโลก ได้แก่ เตาทุเรียง #วัดช้างล้อม #วัดสุวรรณคีรีบรรพต วัดพนมเพลิง วัดเจดีย์เจ็ดแถว วัดสมเด็จเจ้าพระยา (วัดนางพญา) และวัดพระปรางค์ (วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ เชลียง) โดยทรงนิพนธ์ไว้ในหนังสือ “จดหมายระยะทางไปพิษณุโลก”
พุทธศักราช 2450 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวเมื่อครั้งดํารงพระยศเป็น สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชเสด็จประพาสเมืองศรีสัชนาลัยเพื่อสํารวจโบราณสถาน
พุทธศักราช 2470 สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมพระยาดํารงราชานุภาพเสด็จไปตรวจโบราณ สถานที่เมืองสวรรคโลก (ศรีสัชนาลัย) และได้ออกหนังสืออนุญาตให้นายเบี้ยว พานิชกิจทําการซื้อขาย โบราณวัตถุได้
“…เหตุที่ย้ายครั้งนี้ได้ความพระยาสวรรคโลกบอกว่า พระยาสวรรคโลกที่ชื่อนาคบ้านอยู่วัง ไม้ขร ได้เป็นพญาขึ้นว่าราชการอยู่ที่บ้านวังไม้ขร จึงเป็นเมือง…”
หลังจากย้ายที่ตั้งเมืองสวรรคโลกไปตั้งที่วังไม้ขรแล้วนั้น เมืองเก่าที่ศรีสัชนาลัยยังคงมี ชาวเมืองอาศัยต่อไปตามเดิม การที่หน่วยงานต่าง ๆ ของฝ่ายปกครองโยกย้ายไปตั้งอยู่ ณ บริเวณเมืองใหม่ กลับเป็นผลดี ทําให้โบราณสถานบรรดาสิ่งก่อสร้างมาแต่เดิมยังคงสภาพอยู่ได้
ต่อมาเมื่อมีการจัดระเบียบการปกครองแผนใหม่ ให้การบังคับบัญชาหัวเมืองทั้งปวงขึ้นอยู่ กับกระทรวงมหาดไทย และให้รวมหัวเมืองเข้าเป็นมณฑลในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวนั้น เมืองสวรรคโลกได้ถูกรวมเข้ากับบรรดาหัวเมืองเหนืออื่น ๆ คือ เมืองพิจิตร เมืองพิษณุโลก เมืองพิชัย และเมืองสุโขทัย รวม ๕ เมืองเป็นมณฑลเรียกว่า มณฑลพิษณุโลก
ในปี พุทธศักราช 2459 มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้แก้ไขการเรียกชื่อเมืองซึ่งเดิมเรียกว่า เมืองบ้างจังหวัดบ้าง ให้เป็นระเบียบเดียวกัน คือให้เปลี่ยนคําว่าเมืองเป็นจังหวัดให้หมด เมืองสวรรคโลก จึงเปลี่ยนเป็นจังหวัดสวรรคโลก ขึ้นอยู่ในมณฑลพิษณุโลกตามเดิม
เมื่อมีการยกเลิกการปกครองแบบมณฑลเทศาภิบาลภายหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พุทธศักราช ๒๔๗๕ มีการจัดระเบียบการปกครองแผ่นดินใหม่ใน พุทธศักราช 2476 จังหวัดสวรรคโลกก็ยังคงมีฐานะ เป็นจังหวัดต่อมา
จนกระทั่งปี พุทธศักราช 2482 ได้มีพระราชกฤษฎีกาเปลี่ยนนามจังหวัดสวรรคโลกเป็น จังหวัดสุโขทัย เมืองสวรรคโลกและเมืองศรีสัชนาลัยเดิมนั้น ถูกกําหนดให้มีฐานะเป็นอําเภอสวรรคโลก และอําเภอศรีสัชนาลัยขึ้นอยู่กับจังหวัดสุโขทัยแต่นั้นมาจนปัจจุบัน
ประวัติและความเป็นมาของงานโบราณคดีและการอนุรักษ์นครประวัติศาสตร์
พุทธศักราช 2444 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงสร้างวัดเบญจมบพิตร ทรงโปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ วางแผนและออกแบบการก่อสร้าง โดยให้หล่อ จําลององค์พระแบบพระพุทธชินราชที่ประดิษฐานอยู่ ณ วิหารวัดพระศรีรัตนมหาธาตุ จังหวัดพิษณุโลก เมื่อครั้งเดือนพฤษภาคม สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ได้ขึ้นมาตรวจแก้พระพุทธรูป และได้ตรวจโบราณสถานในเขตเมืองสวรรคโลก ได้แก่ เตาทุเรียง วัดช้างล้อม วัดสุวรรณคีรีบรรพต วัดพนมเพลิง วัดเจดีย์เจ็ดแถว วัดสมเด็จเจ้าพระยา (วัดนางพญา) และวัดพระปรางค์ วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ เชลียง) โดยทรงนิพนธ์ไว้ในหนังสือ “จดหมายระยะทางไปพิษณุโลก”
พุทธศักราช 2450 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวเมื่อครั้งดํารงพระยศเป็น สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชเสด็จประพาสเมืองศรีสัชนาลัยเพื่อสํารวจโบราณสถาน
พุทธศักราช 2470 สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมพระยาดํารงราชานุภาพเสด็จไปตรวจโบราณ สถานที่เมืองสวรรคโลก (ศรีสัชนาลัย) และได้ออกหนังสืออนุญาตให้นายเบี้ยว พานิชกิจทําการซื้อขาย โบราณวัตถุได้
#ศรีสัชนาลัย
เรื่องเล่าจากบันทึก เล่าเรื่องต่างๆที่มีสาระและน่าสนใจ ประวัติศาสตร์ ประวัติบุคคลสำคัญต่างๆ รวมถึงธรรมะคำสอนต่างๆ
3 авг 2023
