O'zbekiston tarixi 7-sinf
Tayanch tushunchalar:
* Amid ul-mulk - davlat hujjatlari va elchilik aloqalari vaziri
* Vazir - devonxona boshlig‘i, bosh vazir
* Mustovfiy - moliya vaziri
* Sohibi shurat - harbiy ishlar vaziri
* Ulamo - din olimlari
* Hojib - harbiy unvon
* Xonaqoh - g‘aribxona, musofirxona
14-§. SOMONIYLAR
Tayanch tushunchalar: Somoniylar hukmronligi;
Davlat boshqaruv tizimi; Mudofaa ishlari; Devonlar
IX asrda Movarounnahrning siyosiy hayotida ham o‘zgarishlar yuz beradi. Yurtga avval Nuh, so‘ngra Ahmad boshchilik
qiladi. Har biri hukmronligi davrida o‘z nomlaridan misdan chaqalar zarb etadilar. Ahmad vafotidan (865-yil) keyin uning o‘g‘li
Nasr Samarqandni markazga aylantiradi. U Movarounnahrning
barcha viloyatlarini birlashtirish va uni Xurosondan ajratib olish
choralarini ko‘radi.
IX asrning oxirgi choragida Movarounnahrning deyarli
barcha viloyatlari somoniylar tasarrufiga o‘tadi. Nasr butun
Movarounnahrning hukmdoriga aylanadi. U kumush dirham
zarb etadi.
Ko‘p o‘tmay aka-uka Nasr va Ismoil o‘rtasida toj-taxt uchun
kurash boshlanadi. Unda Ismoil g‘olib chiqadi. Ismoil Somoniy
888-yilda butun Movarounnahrni o‘z qo‘l ostiga birlashtirdi.
Ismoil Somoniy o‘rta asrlarning qobiliyatli, serg‘ayrat va nihoyatda zukko davlat arbobi edi. U Movarounnahrni birlashtirib,
mustahkam davlat tuzishga intildi. Shimoli sharqiy hududlarga
yurish qiladi. 893-yilda Taroz shahrini zabt etib, dashtliklarga
qaqshatqich zarba beradi.
Movarounnahr aholisining mustaqillikka erishishi, shubhasiz,
Arab xalifalariga yoqmas edi. Arab xalifaligini, bir tomondan,
Movarounnahrdan muttasil undirib olinadigan katta boyliklardan
mahrum bo‘lishi nihoyatda ranjitsa, ikkinchi tomondan, cho‘chitar
ham edi. Shu boisdan xalifalik safforiylar bilan somoniylarni
to‘qnashtirishga va ularning har ikkisini ham zaiflashtirib, bu
boy viloyatlarda o‘z ta’sirini qayta tiklashga harakat qiladi. Xalifa Mu’tazid (892-902) safforiylar hukmdori Amr ibn Laysga
Xuroson bilan birga Movarounnahr ustidan ham hukm yuritish
huquqi berilgani haqida farmon chiqaradi va uni Ismoilga qarshi gijgijlaydi. Natijada 900-yilda ular o‘rtasida urush boshlanadi. Urush Ismoilning g‘alabasi bilan tugaydi. Butun Xuroson
somoniylar qo‘l ostiga o‘tadi. Noilojlikdan xalifa Ismoilga
hukmdorlik yorlig‘ini yuborishga majbur bo‘ladi.
10 сен 2024
