"Melankoli ve Kent" açık ders serisinin ilkinde mimarlık tarihçisi Bülent Tanju, melankoli kavramının tahayyül ve yaratım süreçleriyle ilişkisini irdeliyor. Orhan Pamuk’un İstanbul: Hatıralar ve Şehir kitabındaki saptamaları takip eden bu oturumun odak noktasını, İstanbul Ansiklopedisi‘nin de gündeme getirdiği ölçüsüzlük, huzursuzluk, hüzün ve melankolinin mekânları ile özneleri oluşturuyor.
"Malihülya: Muhitimize Bir Uyarlama Denemesi" başlıklı oturumun içeriğini Bülent Tanju şöyle ifade ediyor:
“Melankolinin Osmanlıca karşılığı olan malihülya, tahayyül ile aynı kökten gelir. İnsan tahayyülünün, tüm pratiklerdeki yapıp etmelerinin var olmayanı ortaya çıkarma yetisi [poiesis] karşısında duyumsanana ve birbirine radikal biçimde ters iki duygulanıma, iki zıt vektöre işaret eder. Bir yanda, insanın kendi üretiminin öngörülemeyen sonuçlarından kaygılanması, korkması ve bir tür özdeşlik/aynılık arzusu üretmesi; öte yanda var olmayanı ortaya çıkarma yetisinin edimselleşememesi sonucu insanın kendi potansiyeline ve hayatına yabancılaşması söz konusu. Bu iki uç konum da insan yapıp etmelerinin tarihine ve dönüşümüne eklemlenme biçimleridir.
Orhan Pamuk’un "İstanbul: Hatıralar ve Şehir" kitabındaki iki saptama açık dersin temasına ilişkin ipuçlarını da verir. Birbiriyle ilişkili bu saptamalardan ilki; ‘insanlar gibi şehirlerin de karakterini yapan şeyin ölçüyü kaçırma’dan ibaret oluşunun unutulmasıdır. Başka bir ifadeyle hep unutulan; öznenin üretimi, bu üretimin mekânsallığı ve ifrat arasındaki ilişkidir. İkinci saptama da hemen burada devreye girer: Şehrin hissettirdiği ‘hafif bir huzursuzluk’ ve ‘tam oraya ait olamama endişesi’. Bir diğer ifadeyle, insanın yapıp etmelerinin öngörülmedik sonuçlarının ortaya çıkardığı duygulanımların genel ifadesi, ya da gevşek bir kullanımla melankoli. İnsan üretimi, kent ve melankoli arasındaki bağlantılar, açık dersin genel çerçevesini tanımlar. Ne var ki Pamuk’un metni daha fazlasını tartışmak için de olanak sağlar. Pamuk’un ‘Dört Hüzünlü Yalnız Yazar’ı ve kuşkusuz Pamuk’un metni, melankoli kavramının İstanbul’a bağlanarak muhitimize uyarlanmasına olanak tanır. Dolayısıyla "Malihülya: Muhitimize Bir Uyarlama Denemesi"*, Pamuk’un metninin çağırdığı ölçüsüzlük, huzursuzluk, hüzün, melankoli, tuhaflık ve diğer şeyler ile bunların mekânları ve aktörleri hakkında parçalı bir açık ders.”
*”Muhitimize Bir Uyarlama Denemesi” ifadesi Ümit Kıvanç’ın "Macbeth: Muhitimize Uyarlama Denemesi" (İletişim Yayınları, 1991) kitabından geliyor.
#İstanbulAnsiklopedisi #ReşadEkremKoçu #SaltGalata
16 сен 2024
