Wysłuchałem całej debaty Dwójki "Co nam zostało z Miłosza". Ciekawa, nie da się ukryć. Zebrali się ludzie, którzy Miłosza znają, badają i czytają. A ja - ich. Na przykład fundamentalną biografię Andrzeja Franaszka. Na tytułowe pytanie odpowiedziałbym tak: zostało świadectwo myśli w języku i zadziwiający uniwersalizm, bardzo podobny do roli Chopina w świecie. Ten uniwersalizm zadziwia, ponieważ doskonale wiadomo, jak bardzo polska kultura literacka jest hermetyczna w odbiorze. A tu mamy ciekawy przypadek (wspominają o nim uczestnicy dyskusji), że Miłosz bardziej jest rozumiany za granicami naszego kraju, niż w Polsce. A może jest po prostu inaczej rozumiany? Może tam właśnie bardziej zwraca się uwagę na dwa, wg mnie, kluczowe, wzajemnie przeplatające się nurty w jego twórczości: metafizykę i naturę. A te dwie rzeczy były i są w Polsce słabo rozumiane i odbierane. Do tego dochodzi filozofia i teologia - to też są dziedziny słabo widoczne w polskiej kulturze literackiej. Dla mnie kluczowe w tej dziedzinie są "Dzwony w zimie", które odczytuję jako uzasadnienie istnienia nieśmiertelnej duszy, chociaż on tak tego nie nazywa, odwołując się do wieczności form. Specjaliści lubią analizować "ja" poetyckie, akcentując rolę samoświadomości poety, ale w jego dziele jest mnóstwo ciekawszych rzeczy. Wspomina się w dyskusji los "Zniewolonego umysłu". Dla mnie jest to niejednoznaczna książka, ponieważ zawarte w niej portrety są niesprawiedliwie gorzkie.Ale ważna historycznie. W dyskusji wybrzmiała teza, że "poeta poważny", a takim był Miłosz powinien być dobry na nasze czasy. No właśnie - powinien, ale cały dowcip polega na tym, że nie ma gleby do tej powagi. Dzieją się straszne rzeczy, ale popatrzmy na aktorów tego teatru i porównajmy z ich odpowiednikami z pierwszej połowy XX wieku. To są inni ludzie i w tej nowej przestrzeni, ma się odnaleźć ktoś, kto myślał głęboko, kto w ogóle myślał, kto żył sprawami ducha nie gardząc epikurejskimi przyjemnościami. Mam czasem wrażenie, że taka postawa przekracza możliwości współczesnych, zwłaszcza młodych twórców. A może jednak się mylę?
