Psixoanaliz və din əsərində Fromm dinləri psixoloji, sosial cəhətdən təhlil və tənqid edir, insan üzərində yaratdığı təzyiqlədrən danışır, bunu müxtəlif misallarla sübuta çalışır. Freyd və Yunqun da baxış bucaqlarına işıq tutmağa çalışan filosof kitabda dinin həyatımızda tutduğu yerin konturlarını cızır və Din nədir? sualına cavab axtarır
Dəyərlər problemi mədəni ənənəsi qiymətdən düşmüş və ideoloji istiqamətləri gözdən salınmış toplumlarda olduqca kəskin formada ortaya çıxır. İnsan “ideal”a sahibolma və ya sahibolmama seçimində azad deyil; o, ancaq müxtəlif ideallar arasında, hakimiyyətə xidmət, dağıdıcılığa və ya idrak və sevgiyə xidmətetmə seçimində azaddır.
Bütün insanlar “idealistdirlər”, onlar bədənsəlliyin təminetmə sərhərdlərinə çıxan nələrəsə can atırlar. İnsanlar məhz hansı ideallara inanmasıyla fərqlənirlər. İnsanın ən yaxşı və ən şeytani təzahürləri mahiyyətcə onun bədəninin yox, “idealizminin”, ruhununkudur. Ona görə də hər bir ideal və ya dini duyğunun dəyərli olduğunu iddia edən relativizm təhlükəli və yanlışdır. Biz, dünyəvi ideologiyaları da daxil etməklə, idealları insan ehtiyacı kimi anlamalıyıq və onların həqiqi olub-olmadıqlarını insan qüdrətini sərgiləyən və insan dünyasının harmoniya tələbinə gerçək cavab kimi baxmalıyıq. İdealizm haqda deyilənlər dini ehtiyaclara da aiddir.
İnsan heyvanlara, ağaca, qızıl və ya daş bütlərə, görünməyən allaha, müqəddəs insana və ya iblis donlu rəhbərlərə; əcdadlarına, millətinə, sinfinə və ya partiyasına, pula və ya uğura səcdə edə bilər. Onun dini - dağıdıcılığın və ya sevginin, insan istismarının və ya qardaşlığın gəlişməsinə təkan verə bilər; o idraka yol da verə bilər, idrakı iflic də edə bilər. İnsan öz sistemini dünyəvi sistemlərdən fərqlənən dini sistem saya bilər, dininin olmamasını da düşünə bilər, o öz xidmətini hakimiyyət, pul və ya şöhrət
kimi bəlli dünyəvi məqsədləri fərasətliliyə və gərəkliliyə xidmət kimi yoza bilər. Məsələ dinin olub-olmamasından getmir, dinin necəliyindən gedir: bu ya bəşər inkişafına, insani qüvvələrin aşkarlanmasına xidmət edən dindir ya da bu qüvvələri ölgünləşdirən, iflicləşdirən dindir.
Dinin tarixdəki universal mövcudluğu da istiqamət sisteminə və ibadət, xidmət obyektinə ehtiyacı kifayət qədər təsdiqləyir. #Ədəbiyyatvəİncəsənət #Edebiyyatveincesenet #Səslikitab
5 сен 2024
