Duklja 

D U K LJ A
Najznačajniji antički lokalitet i urbani centar u periodu rimske dominacije na prostoru današnje Crne Gore je rimski grad Doclea. Smješten je na samom ušću rijeka Zete u Moraču i potoka Širalije u Zetu, na cc 4 km od centra Podgorice. Osnovana je početkom prvog vijeka nove ere.
Grad je dobio ime (Doclea) po ilirskom plemenu Docleati na čijoj je teritoriji podignut. Prvi ga pod tim imenom pominje Ptolomej, kao grad u unutrašnjosti rimskog carstva, a neki kasniji izvori ga pominju pod imenom Dioclia , što se dovodi u vezu sa imenom cara Dioklecijana, o čemu ne postoje istorijski dokazi
Osnivanje grada Duklje vezuje se za sami početak prvog milenijuma, doba Vespazijana i dinastije Flavijevaca, kada se i osniva najveći broj municipija na prostoru rimske provincije Dalmacija. Nakon Dioklecijanovih reformi i odvajanja Prevalisa/Prevalitane (279.godine) od Dalmacije, Duklja postaje njen centar.Teritorija provincije Prevalis postaće matična zemlja Crnogoraca.
Kroz čitavu antiku i rani srednji vijek Duklja predstavlja važan politički, kulturni i religozni centar, tako da će tokom vremena cijela oblast, episkopija i država dobiti po njoj ime.
Centralnu poziciju zauzimao je forum - gradski trg, koji se nalazio na mjestu ukrštanja glavnih ulica. U njegovim središtu pozicionirana je gradska bazilika. Forum je predstavljao pravougaoni prostor kojeg sa zapadne strane zatvara duža fasada bazilike, a sa ostale tri strane bio je zatvoren trijemovima.
Baziliku - monumentalnu, kamenu, trobrodnu građevinu činio je jedinstven, svečano koncipiran prostor, sa dvije manje, bočne prostorije odvojene tročlanim kolonadama od centralnog prostora.Glavna fasada bazilike, okrenuta prema trgu, imala je dekorativnu kolonadu. Na epistilu bazilike sačuvan je dio natpisa koji govori o posveti ove gradjevine petnaestogodišnjem dječaku - Flaviju Frintanu Balbinu, čije su dvije pozlaćene konjaničke statue ukrašavale forum. Njegov otac - Marcus Flavius Fronto bio je, takođe, značajna ličnost res publica Docleatium. Njemu su stanovnici Doclee podigli statuu od bronze.
Via prinsipalis - glavna gradska ulica išla je pravcem istok-zapad - od mosta na Širaliji do mosta na Morači. Na njenim krajevima nalazile su se gradske kapije. Duž Via principalis pozicionirani su najznačajniji gradski objekti - reprezentativne antičke građevine - hramovi ( templum in antis) boginja Rome i Dijane sa brojnim skulpturama, reljefnim medaljonima i natpisima, raskošne palate, trijumfalni slavoluk posvećen imperatoru Galijanu, terme sa bazenima i podnim mozaicima, kao i drugi urbani objekti.
U produžetku je veća palata s atriumom oko kojeg su se nalazile druge prostorije: sobe, kuhinje, kupatila sa bazenima za hladnu vodu, tzv.frigidariumi , kao i za toplu i mlaku vodu, tzv.caldariumi i lakonicumi.
Terme - gradska kupatila, izgradjene su po poznatoj rimskoj šemi. Bile su podijeljene na djelove za muškarce i žene. Imale su salu za gimnastiku, tzv. palaestre - svlačionice, sale sa toplom i hladnom vodom, biblioteku, sobe za odmor. Sve prostorije u termama bile su raskošno dekorisane skulpturama i podnim mozaicima. Otkriveni ostaci Malih i Velikih termi na Duklji svjedoče o visokom civilizacijkom dometu.
Kasna antika krila je u svojim njedrima tragove prvih hrišćanskih zajednica. Od IV vijeka u istočnom dijelu grada počinje da se izdvaja prostor na kome žive hrišcani sa crkvama i velikom episkopskom bazilikom. Iz ovog perioda potiče tzv. “Podgorička čaša” - široki stakleni tanjir sa oslikanim predstavama Starog i Novog zavjeta. Danas se nalazi u Ermitažu u Sankt Peterburgu.
Grad je bio izložen čestim napadima i razaranjima. Nakon gotskih osvajanja 490.godine, a naročito poslije katastrofalnog zemljotresa iz 518.godine antička Doclea, i pored stalnih obnavljanja, gubi svoj nekadašnji značaj i polako pada u zaborav. Avaro-slovenskom najezdom početkom VII vijeka i dolaskom Slovena, nekadašnji antički municipium i episkopsko sjedište Prevalisa-Doclea trajno gubi antički sjaj i karakter.