Khặp (khắp) là lối hát (dân ca) dùng thanh nhạc làm hình thức biểu đạt nội dung thơ (bài thơ, truyện thơ...) và ứng tác. Trong đó, lời khặp theo lối thơ tự do nên không bị bó buộc bởi luật bằng trắc. Thay vào đó, khặp chú trọng vào “thanh âm” trầm bổng, cân đối, nhịp nhàng. Khặp được lớp lớp những người Thái sáng tạo, trao truyền và gìn giữ cho đến ngày hôm nay.
Khặp Thái là bài ca lao động. Dẫu công việc còn vất vả, nhọc nhằn, thế nhưng sự siêng năng, cần cù không ngại gì gian khó của con người sẽ được đền đáp, mùa về đem lại hạnh phúc, ấm no: Lúa nếp cẩm quanh rẫy sai bông/ Đồi thấp bằng lúa Lò khằm chín rộ. Mồ hôi và công sức lao động đổ xuống đất rừng và nương rẫy, cây sẽ mọc lên xanh tốt, cây luồng trên đất cằn vươn ngọn, đâm măng, giúp cho cuộc sống của con người đỡ vất vả khó khăn và làm vật dụng:
Luồng vươn ngọn nhỏ dài làm mái chèo bè mảng
Cây ngã đổ ta làm máng ruộng
Cây già đanh làm đòn gánh, gánh gồng...
Hát khặp bên chĩnh rượu cần không chỉ là thưởng thức vị ngọt say của rượu mà hơn thế nữa là đường cảm nhận tình người nồng thắm. Mời khách uống rượu còn là lời dặn dò, nhắn gửi đạo lý sống trên đời phải kính trọng, quý thương nhau như ruột thịt, trong bản ngoài mường lấy nghĩa tình làm trọng:...
Khách quý đến nhà tôi mới mở
Mến khách quý yêu tôi mới mời
Rượu nhà tôi ngọt hơn mật ngọt
Rượu nhà tôi nước suối ban mai
Mời ngài uống vì tình vì nghĩa
Nếu có say thì cũng vì nhau...
Uống rượu, ăn cơm là lẽ thường tình, không chỉ ăn uống để tồn tại, cũng cơm ấy, rượu ấy nhưng đã được lời hát khặp nâng lên thành vật phẩm quý giá nhất trần đời, khiến người được mời suy ngẫm về đạo lý sống ở đời:
Cảm ơn chủ cơm, ơn tới già
Đã sắm cơm rượu mời ta
Cơm gạo trắng được gái đẹp giã bằng chạy
Ăn vào miệng ngon không gì sánh được.
Khặp Thái không chỉ chứa chan tình thương yêu đất nước, bản mường, tình cảm gắn bó giữa mẹ cha đối với con cái mà lời khặp còn rút ra từ cuộc sống những triết lý nhân sinh trong lao động sản xuất:
Nơi rậm rạp chung sức ra tay
Rồi có ngày lúa trên nương về nhà đầy ắp.
Trong quan hệ, ứng xử ở cuộc đời, nghĩa tình chồng vợ thủy chung:
Nồi nước sôi trào, để sau cũng nguội
Vợ chồng thuận hay hòa dời núi, lấp sông.
Hát khặp phản ánh muôn mặt của cuộc sống và lắng đọng những nét tinh tế của tình cảm lứa đôi. Khặp giao duyên, giao tình là mảng màu tươi đậm, chiếm dung lượng nhiều nhất trong khặp Thái. Hát khặp gắn với hạnh phúc lứa đôi và tình yêu lao động:
Em phát rừng trồng bông để anh làm với
Em phát ruộng trồng dâu để anh rào cho...
Dẫu cuộc đời còn nhiều trái ngang, trắc trở không nên duyên chồng vợ, nhưng vẫn không cản được tình yêu chân chính và mãnh liệt, rồi họ cùng nhau hẹn ước để mãi mãi thuộc về nhau:
Yêu không được đời này thì đời cháu ta yêu
Khi tóc ngắn không thành thì tóc dài yêu lại
Tuổi xuân qua thì tuổi già ta hẹn
Chúng mình sẽ yêu nhau anh nhé, em chờ.
Khặp Thái giàu giai điệu êm ái, chứa đựng nhiều cung bậc tình cảm sâu lắng, thiết tha. Hát khặp không chỉ là tiếng lòng, là lời tâm sự, sẻ chia, trải lòng của người hát và đối tượng mà họ hướng tới, qua đó còn thể hiện nhận thức, các mối quan hệ và ứng xử của đồng bào trong cuộc sống đối với tự nhiên và xã hội, chứa đựng tình cảm yêu thương đằm thắm, giàu nghĩa nhân văn:
Về cùng anh cấy con ruộng trên
Anh đánh trâu cày làm mùa ruộng dưới
Em cùng anh ăn chung mâm, bát
Cùng ngủ chung giường
Hát cùng điệu khặp
Ê đu năm nem... anh đón em về.
Hát khặp dân tộc Thái nuôi dưỡng tâm hồn, tình cảm và trở thành nhu cầu không thể thiếu trong đời sống tinh thần của cộng đồng dân tộc Thái . Những giá trị của khặp Thái góp phần xây dựng nhân cách, nghị lực, lòng bao dung và đạo lý làm người của các thế hệ người Thái xưa cũng như nay để chung sức, đồng lòng làm cho bản mường, đất nước, quê hương ngày càng giàu đẹp. Trải qua thời gian, hát khặp có phần đã mai một, song không vì thế mà lời khặp lặng tắt, trái lại khặp Thái vẫn có sức sống mãnh liệt tựa như dòng suối ngầm, ngấm vào mạch đất, thấm vào lòng người dâng cho đời dòng nước tinh khiết, mát lành, dòng sữa dân ca dạt dào tuôn chảy.
Hãy đăng ký, like & shared để lan toả đến mọi người.
Nơi cảm xúc được chia sẻ.
A Place where emotions are shared.
Die with a smile.
Tham gia làm hội viên của kênh này để được hưởng đặc quyền:
/ @dantocthaitvchannel
3 окт 2024
