Tháp Po Rome, nằm trên ngọn đồi Mbuen Acaow thuộc thôn Hậu Sanh, xã Phước Hữu, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận, là một di tích quan trọng của người Chăm, đặc biệt với cộng đồng Chăm theo đạo Bàlamôn. Tháp Po Rome không chỉ mang giá trị lịch sử và kiến trúc, mà còn gắn liền với câu chuyện về mối lương duyên giữa vua Po Rome và công nữ Nguyễn Phúc Ngọc Khoa, một trong những công nữ nổi tiếng của Đàng Trong Việt Nam.
Vào thế kỷ XVII, khi chiến tranh Đàng Ngoài - Đàng Trong vừa bùng nổ, tình hình khu vực rất phức tạp. Năm 1629, lưu thủ Phú Yên là Văn Phong liên kết với người Champa nổi dậy chống lại chúa Nguyễn. Chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên đã cử Phó tướng Nguyễn Hữu Vinh đem quân dẹp yên, đổi phủ Phú Yên thành dinh Trấn Biên. Đồng thời, từ cuối thế kỷ 16, người Champa thường buôn bán với người Bồ Đào Nha tại Ma Cao, làm tăng sự lo ngại về khả năng liên minh chống lại chúa Nguyễn.
Trong bối cảnh này, chúa Nguyễn Phúc Nguyên đã quyết định sử dụng hôn nhân chính trị để củng cố quan hệ hòa hảo với Champa và tránh mối nguy bị Champa đánh úp sau lưng. Năm 1631, chúa Nguyễn gả công nữ Ngọc Khoa cho vua Po Rome của Champa, nhằm tạo sự hòa hiếu giữa hai nước và mở đường cho cuộc Nam tiến của người Việt.
Công Nữ Ngọc Khoa và Cuộc Hôn Nhân Chính Trị
Nguyễn Phúc Ngọc Khoa, sinh ra ở Đàng Trong, là con gái của chúa Nguyễn Phúc Nguyên và Mạc Thị Giai. Bà là con gái thứ ba của chúa Sãi, nổi tiếng với nhan sắc tuyệt trần. Theo truyền thuyết, nhan sắc của Ngọc Khoa đẹp đến mức khi chúa Sãi cho bà theo đoàn thương buôn vào Champa, Po Rome vừa nhìn thấy đã mê mẩn. Sự cuốn hút này khiến chúa Nguyễn quyết định gả Ngọc Khoa cho Po Rome để hòa hoãn với Champa.
Cuộc hôn nhân này không dễ dàng, bị đại thần hai nước phản đối mạnh mẽ. Tuy nhiên, với quyết tâm của Po Rome và sự đồng thuận từ chúa Nguyễn, cuộc hôn nhân đã diễn ra tốt đẹp vào năm 1631. Ngọc Khoa trở thành vợ thứ ba của Po Rome và được vua rất sùng ái. Sự sùng ái này khiến bà nhanh chóng có ảnh hưởng lớn trong triều đình, dù phải đối mặt với sự ghen tuông và phản đối từ các hoàng hậu chánh thất Bia Than Cih và thứ hậu Bia Than Can.
Tháp Po Rome và Vai Trò của Công Nữ Ngọc Khoa
Tháp Po Rome được xây dựng vào thế kỷ XVII theo phong cách kiến trúc hậu Bình Định - thời kỳ muộn. Kiến trúc của tháp bao gồm ba ngôi tháp: tháp chính, tháp cổng và tháp lửa. Hiện tại chỉ còn lại ngôi tháp chính, hai ngôi tháp còn lại đã sụp đổ nhưng vẫn còn dấu tích. Tháp chính cao 16,5m, gồm 4 tầng, với mỗi cạnh dài 7,30m. Trán cửa được trang trí bằng các hình lá leo bằng đất nung. Đỉnh nóc là một tảng đá lớn hình tháp cong bốn mặt được trang trí bằng những nét khắc vạch.
Trong lòng tháp là khu vực đặt tượng thờ vua Po Rome, một tác phẩm điêu khắc độc đáo cao 1,2m, thể hiện hình ảnh Thần - Vua trong nghệ thuật cổ Champa. Tượng có 8 tay, mỗi tay cầm một biểu tượng của thần Shiva như đinh ba, kiếm, chén, dao găm, búp sen, và cung nhỏ. Bức tượng có ba đầu đội mũ trụ tóe ra 5 tia hình lông công, đeo hoa tai và vòng cổ, toàn bộ cấu trúc của tượng được quét sơn, mặt trắng, môi đỏ, các nét mắt đen đậm.
Trước cửa tháp là một sân nhỏ hình chữ nhật dài 5m, rộng 3m, nơi thường tổ chức các sự kiện, nghi lễ tín ngưỡng trong dịp lễ hội. Cửa tháp cao 1,7m, rộng 1,2m, khung cửa ra vào bằng đá, cửa có cánh bằng gỗ sơn màu huyết bò. Trong tiền đường có hai tượng bò thần Nandin tạc bằng đá xanh.
Những Sự Kiện Xảy Ra Sau Cuộc Hôn Nhân
Một thời gian sau, Ngọc Khoa sinh bệnh không rõ nguyên nhân. Bà nói với Po Rome rằng thần Krek đã quấy phá và chỉ khi chặt cây Krek, bà mới khỏi bệnh. Cây Krek, ngoài việc là biểu tượng thiêng liêng của Champa, còn là vật liệu quý để đóng thuyền chiến. Po Rome, vì quá yêu và chiều chuộng Ngọc Khoa, đã ra lệnh chặt cây Krek, nhưng cây phun máu và binh lính không thể chặt đổ. Cuối cùng, Po Rome tự mình chặt cây, và khi cây đổ, máu chảy ra suốt bảy ngày bảy đêm, Ngọc Khoa khỏi bệnh.
Năm 1651, xung đột giữa Champa và Đại Việt bùng nổ. Chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên cho quân tiến đánh Champa. Po Rome, dùng gỗ Krek đóng thuyền chiến, đối đầu với Đại Việt nhưng bị bắt và tự sát trên đường giải về Huế. Người dân Champa tin rằng thất bại này là do Po Rome đã chặt cây Krek, làm thần linh trút giận lên ông và không còn phù hộ cho Champa. Họ cũng trách Ngọc Khoa đã làm vua mê muội, dẫn đến sự sụp đổ của Champa. Sau khi Po Rome tử trận, Ngọc Khoa tự sát theo.
8 сен 2024
