Հայ ժողովրդական «Տրընդեզ, դարմանը կես» պարերգն է՝ «Նուբար» անսամբլի կատարմամբ: Գեղարվեստական ղեկավար՝ Լուսինե Նազարյան:
The tradition traces its roots to the pagan times
The celebration is rooted in Armenian pagan tradition. Originally called “Derendez,” which meant “a bundle of hay in front of your house,” it was intended as a wish of prosperity to the home and fertility to the land. In ancient Armenia, the holiday was associated with the worship of Vahagn-the god fire, the sun, and of war and courage, and the Armenian counterpart of the Zoroastrian god of victory Verethragna.
Հեթանոսական կրոնների մեջ մեծ տեղ էր գրավում կրակի պաշտամունքը։ Կրակը արևի, լույսի ու ջերմության խորհրդանիշն էր: Այն նվիրական սրբություն էր, և ընտանեկան բույնը հնուց կոչվել է ծուխ: Ըստ մի կարծիքի՝ պատմական Հայաստանում Տրնդեզը համարվել է արևի, ռազմի ու քաջության աստված Վահագնի տոնը: Ըստ ավանդության, տրնդեզի կրակի բոցերի վրայով թռչելով, Վահագնի հուրը, հզորությունը, անպարտելիությունն ու հաջողությունը անցնում են քո մեջ: Կրակի վրայով թռչում էին հիմնականում երիտասարդներն ու երեխաները:
Համաձայն մեկ այլ կարծիքի, Տ(ե)րնդեզը հայոց՝ դպրության ու արվեստի աստված Տիրի և կրակի ու լույսի աստված Միհրի տոնն էր։ Մարդիկ հավատում էին, որ կրակի միջոցով կարող են ազդել սառնամանիքների վրա և զորացնել արևի ու հողի ջերմությունը, որից հետո եղանակը սկսում էր տաքանալ: Հայքի որոշ վայրերում Տերնդեզից հետո սկսում էին հողագործական աշխատանքներ: Զենքի շիկացած ծայրով օծվում էր լավաշը, գաթան (քաղցր ու աղի), չիր ու չամիչն, ու ցանքի համար մի քանի բուռ հացահատիկ։ Տրնդեզի օրը, վաղ առավոտյան մեծահասակ կանայք եկեղեցուց վերադառնալուց հետո փոխինձ էին շաղախում`կաթով, ջրով ու դոշաբով, պատրաստում էին փոքրիկ գլանիկներ և բաժանում տնեցիներին:
Քրիստոնեության մեջ, Տեառնրնդառաջ անունը բացատրվում է Քրիստոսի ծննդյան քառասուներորդ օրը նրան տաճար տանելու փաստի հետ: Մանուկ Հիսուսին ընդառաջ եկավ խոր ծերության հասած և տիրոջ գալստյան սպասող Սիմոն Ծերունին, գրկեց մանկանը և գոհություն ու փառք տվեց Աստծուն։
Տրնդեզի խորհուրդն է․ Սիմեոն ծերունու նման գրկենք Հիսուս Մանկանը և նրա աստվածային ջերմությամբ լուսավորենք մեր ամբողջ էությունը։
Երգի խոսքերը՝
Տրնդեզ դարմանը կես,
Տրնդեզ դարմանը կես,
Ձմռան մնաց ամիս ու կես:
Տրնդեզ, ցորենը կես,
Տրնդեզ, ցորենը կես,
Տրնդեզ, ցորենը կես,
Ցորեն մնաց ամբար ու կես:
Տրնդեզ, աղանձը լես,
Տրնդեզ, աղանձը կես,
Տրնդեզ, աղանձը կես,
Փոխինձ մնաց մի բուռ ու կես:
Տրնդեզ, ալուրը կես,
Տրնդեզ, ալուրը կես,
Տրնդեզ, ալուրը կես,
Հալվեն մնաց մեկ բուռ ու կես:
Առ հաց ու կես, ելիր գեղես,
Տրնդեզ` մխի դին տես,
Մէ փութ ցանես` հազար քաղես:
6 сен 2024
