Bugün kara deliklerden konuşacağız. Ama ne yazık ki göstermek için size bir kara delik getiremedim. Aslında, düşününce… İyi ki de getiremedim! Eğer beni içine çekmesinden endişelendiğimi sanıyorsanız yanılıyorsunuz! Ondan değil… Spagettileştirilmek istemediğimden. Bir anda yemek programı sunacakmışım gibi oldu, ama öyle değil. Doğada çok ilham kaynağı var. Mesela bu çorba… Onu karıştırırken oluşan girdap, bana karadelikleri hatırlatıyor. Çünkü kara delikler de benzer şekilde etraflarındaki materyali, spiral çize çize içerisine doğru çekiyorlar. Fakat karadeliklerle ilgili çok yanlış anlaşılma var, spagettileşmeyi anlamak için önce bunları düzeltmemiz lazım.
Einstein’ın kütleçekimini anlatan bir sürü kitap var. Fakat içlerinden biri başyapıt olarak öne çıkıyor: Gravitation. Yazan üç isimden birinin adını daha önce duymuş olabilirsiniz: Kip Thorne. Hani ilk defa böylesine gerçekçi bir karadelik görüntüsüyle sinemaya damgasını vuran Interstellar filminin danışmanı. İşte bu görüntüyü mümkün kılan o denklemler, bu kitapta. Einstein’ın kütle çekimini, oldukça detaylı bir şekilde anlatıyor. Anlatıyor da, bizim için biraz fazla detaylı. O yüzden göstermiyorum. Ama yazarlardan Wheeler’ın altın harflerle yazılan tek bir sözü, bizim için bütün kitabı özetliyor:
Uzay-zaman maddeye nasıl hareket edeceğini, madde de uzay-zamana nasıl büküleceğini söyler.
J. A. Wheeler
İşte size tek cümlede Einstein’ın kütle çekim teoremi. Bu bize şunu söylüyor: Bomboş, düz bir uzayda bir madde hareketine olduğu gibi devam eder. Onu yavaşlatan, durduran bir şey olmadığı sürece öylece yoluna devam edecektir. Fakat her madde, uzay-zamanı bir miktar büker. Dolayısıyla önüne başka bir madde çıkacak olursa, doğrudan ona denk gelmese bile onun büktüğü uzay-zamanla karşılaşabilir. Böyle olduğunda maddenin, bu bükülmüş yolu takip etmekten başka seçeneği yoktur.
Tıpkı bizim otoyollarımız gibi aslında. Şehirlerarası giderken, büyük dağlarında etrafında bükülen, dolanan yolları takip ederek ilerlemek dışında bir seçeneğimiz yok. Dağın içerisinden öylece geçip gidemiyoruz. Yani geometri, nasıl gideceğimizi belirliyor. Geometriyi de, içerisinde neler olduğu.
Kara delikler de bunun istisnası değil. Onlar sadece son derece sıkışık cisimler. Öyle ki bütün Dünya’dan bir karadelik yapmak isteseydik, yalnızca bir küp şeker boyutunda olurdu. Tabii küp olmazdı da bir bilye olurdu çünkü küresel bir geometriye sahip olmak zorunda. Fakat Dünya pat diye bir anda bu boyutlarda bir karadeliğe dönüşecek olsaydı, Güneş sistemindeki her şeyi bir anda süpürge gibi içerisine çekmezdi. Hatta neredeyse kısa sürede hiçbir şey değişmezdi. Kara deliklerle ilgili böyle bir algı olsa da bu pek doğru değil.
Esas farkı yaratan şey kütle. Uzay-zamanı kütle büküyor. Aslında bu bilye, yani Dünya boyutlu karadelik de Dünya da aynı kütleye sahipler ve uzay-zamana benzer bir etkileri var. Fakat karadelik çok sıkışık olduğu için, ona çarpmadan kütle merkezine çok daha fazla yaklaşabiliyoruz. Dünya’da aynısını yapmaya çalıştığımızda altımızda koskoca bir kaya var! Hem inat edip içeriye doğru kazmaya başlasak bile, bu sefer üzerimizde kalan kütle bize geriye doğru bir çekim uygulayacak. İstediğimizi elde edemeyeceğiz. İşte karadeliklerde farkı yaratan şey, bu sıkışıklığın tanıdığı yaklaşabilme imkanı. Bu arada kalan mesafeyi de gezebiliyoruz. Yani çok daha bükülmüş bir geometride hareket edebiliyoruz. Tıpkı, çok dik bir dağa tırmanmak gibi. Bu noktadan, yani bu yüzeyden sonrası ise olay ufku. Artık oradan ışık hızında dahi kaçmak mümkün değil. Daha içeride ne olduğunu bilmiyoruz.
---
Araştıran ve Yazan: Ögetay Kayalı
Kurgulayan: Alperen Çatak
Düzenleyen ve Sunan: Barış Özcan
---
Videonun tüm metni ve kullanılan kaynaklar:
barisozcan.com
30 сен 2024
