Prahistoryczne osadnictwo nad rzekami pod Inowrocławiem było generatorem rozwoju Kujaw i przyszłej Polski. Najważniejsze rzeki Kujaw to Wisła w środkowym biegu oraz Noteć w swym górnym biegu, Tążyna i Bachorze. Dopływami Noteci są Smyrnia Duża, która jest jest potokiem nizinnym piaszczystym o długości cieku 20,3 km, wpadającym do Jeziora Mielno. Posiada dopływ - Smyrnia Mała położony na Równinie Inowrocławskiej. Zlewnia strumienia należy do terenu gmin wiejskich: Inowrocław, Pakość, Rojewo i Złotniki Kujawskie.
Smyrnia może nawiązywać do zamieszkiwanego przez Greków bogatego antycznego miasta eolskiego, a następnie jońskiego - Smyrna nad Zatoką Smyrneńską, dzisiaj - Izmir w Turcji. Smyrna nazywana ozdobą Azji, koroną Jonii, położona nad Morzem Jońskim na głównym lądowym szlaku handlowym prowadzącym przez Azję Mniejszą, posiadała dwa porty morskie, była najważniejszym z miast polis greckich w Joni, centrum nauki, medycyny, igrzysk olimpijskich, miejscem kultu religijnego - licznych świątyń, w tym budowy jednej z pierwszej bazylik. Podobnie jak na Kujawach nad Smyrnią i Smiernią znana była z pochówków birytualnych - ciałopalnych i inhumacyjnych. Region greckiej Smyrny słynął także z żyznych gleb, tak jak na Kujawach. Smyrna po grecku oznacza mirrę i wielokrotnie wymieniana była w Biblii, m.in. jako jeden z siedmiu zborów w Księdze Objawienia - Apokalipsie w “Listach do siedmiu Kościołów” (Azji Mniejszej).
Smiernia (Śmiernia) lewy dopływ Noteci, dawniej źródła swe zaczynała pod Stodołami, aktualnie górny bieg znajduje się w okolicach Łagiewnik. Rzeczka płynie między Sławskiem Wielkim a Różniatami, na wysokości których przyjmuje z lewej strony dopływ, płynącego pradoliną, Kanału Ciechrz - Bożejewice, dawniej rzeczki Sławki. Z kolei na wysokości Żernik i Janowic znajduje się malowniczy bezimienny odpływ Smierni w kierunku wschodnim do Noteci.
Przy wielu z cieków wodnych w powiecie inowrocławskim, w prahistorycznym kujawskim mezoregionie osadniczo-kulturowym począwszy wyróżnia się mikroregion wzdłuż arterii Zgłowiączka - Bachorza - Noteć, gdzie odkryto bardzo cenne znaleziska archeologiczne datowane od neolitu, brązu, w głąb epoki żelaza po podokres późnolateński i wczesnego średniowiecza w skali lokalnej, regionalnej i europejskiej. Wśród bardzo licznych znalezisk archeologicznych na terenie powiatu wyszczególnić można smierneńsko-mątewski mikroregion pradziejowego osadnictwa Wysoczyzny Kujawskiej uznawany za kluczowy w świetle studiów nad problematyką wielostronnych kontaktów społeczeństw tego regionu, począwszy od połowy V tysiąclecia p.n.e., wyjąwszy wcześniejsze penetracje terenu przez społeczności mezolityczne jedynie w strefie den dolin. Zlokalizowany tu kompleks osadniczy z okresu wpływów rzymskich, zaznaczony był na mapie żyjącego w II wieku Klaudiusza Ptolemeusza jako Askaukalis. Jego centrum znajdowało się w dolinie dolnej Smierni w Kruszy Zamkowej, a także w dolince Strugi Rąbińskiej / Starego Rowu w Popowicach, przy ich ujściu do Noteci. Odkryto tam m.in. konstrukcję megalityczną typu korytarzowego z końca IV tysiąclecia p.n.e., sanktuaria cmentarne m.in. z I stulecia p.n.e. oraz pochówki birytualne. Cmentarzysko posiada elementy wielu kultur: przeworskiej, lateńskiej, jastorfskiej, oksywskiej i innych, w tym pochodzące z Gotlandii. Ponadto odkryto koncentracje stanowisk hutniczych oraz górnym biegu Strugi Rąbińskiej ślady najstarszych tężni z II - IV wieku, wykorzystywanych do warzenia soli. W okolicznych osiedlach znajdowały się warsztaty obróbki bursztynu i rogu - w Jacewie nieopodal Kanału Smyrnia, a ponadto warsztat produkcji szkła. W obrębie Starego Miasta i ulicy Toruńskiej w Inowrocławiu odkryto także wczesnośredniowieczną warzelnię soli. Podobne do wspomnianych wyżej sanktuariów odkryto też w Janikowie i Inowrocławiu. Na osobną uwagę zasługują prace wykopaliskowe w Gąskach, w tym złote i srebrne monety z czasów cesarstwa rzymskiego oraz w Stanominie i Woli Stanomińskiej nad rzeką Tążyną - min. biżuteria - produkty lokalnego hutnictwa wykonane z brązu i żelaza typu stanomińskiego, będące przedmiotem eksportu.
Powiat Inowrocławski, a zwłaszcza Krusza Zamkowa są miejscem pradziejowych i średniowiecznych praktyk kultowych. Prahistoryczne sanktuaria i megalityczne nekropolie umiejscawiane były bardzo często nad rzekami lub strumieniami, które umożliwiały przemieszczanie się, lecz także pełniły nadrzędną rolę kultu akwatycznego. Najsłynniejsze przykłady kujawskich grobowców umiejscawiane były przy ciekach wodnych i znajdują się w oddalonych o kilkadziesiąt kilometrów na południe Wietrzychowicach, Gaju i Sarnowie. Najdłuższe z nich liczą ponad sto metrów długości i trzy metry szerokości. Stanowisko w Kruszy Zamkowej znajdujące się nad dolną Smiernią wpadającą do Noteci przy granicy z Inowrocławiem jest nadzwyczaj wyjątkowym miejscem archeologicznym, jako że pełniło funkcję miejsca rytualnego z obrzędami pogrzebowymi począwszy od końca IV tysiąclecia przed naszą erą do XIII wieku n.e.
14 окт 2024
