بحث حق و تکلیف(۳)، تبیین «حق طبیعی» در جهان مدرن و تعارض آن با دینداری فقهی- از زبان عبدالکریم سروش 

فایل صوتی:
drive.google.com/file/d/1hafN...
------------------------------
00:17
گذشتگان با مفهوم حق آشنا بودند و در همه ادیان مطرح بوده، یونانیان، رومیان و مسلمانان با معنای حق بیگانه نبودند. نفس مفهوم حق مالکیت، حق حیات و حق دفاع از خویشتن نزد مومن و کافر، مدرن و غیر مدرن وجود داشت . آنچه که در جهان جدید پدید آمد و اختراع فرهنگ غربی است و در دوران رنسانس و روشنگری پا به عرصه وجود گذاشت مفهوم حق طبیعی است.
2:29
مفهوم حقوق طبیعی ( natural rights ) از قرن ۱۴ به بعد شکل گرفت.
گویا برای اولین بار ویلیام اکام ( William of Ockham ) پدر مکتب نومینالیزم، مفهوم حقوق طبیعی را در نوشته های خود مطرح کرد.
3:13
لئو اشتراوس (Leo Strauss)‏ فیلسوف سیاست و پدر نیو کانها که مکتب شیکاگو را بنا نهاد با تئوری لیبرالیزم مخالف بود و اعتقاد به بازگشت به حکومت افلاطونی حاکم و حکیم داشت.
وی در کتاب خود بنام حقوق طبیعی و تاریخ ( Natural right and history ) میگوید مفهوم طبیعت در متون دینی خالی است.
7:40
اگر مفهوم طبیعت در متون دینی نباشد البته مفهوم حق طبیعی نیز وجود نخواهد داشت چراکه حق طبیعی برخواسته از مفهوم طبیعت است. شما باید آدمی را با طبایع خودش تعریف کنید و آنگاه حقوقی را به آن طبایع نسبت دهید و حق طبیعی را تعریف کنید.
11:50
مبارزه با ظلم بر دو مبنا میتواند باشد، یکی بر مبنای تکلیف شرعی و دیگری مبتنی بر حق طبیعی. ما وقتی میگوییم بنا به تکلیف مبارزه با ظلم میکنیم با توجه به دین و اعتقاد به خدا عمل میکنید اما زمانی که شما دین و خدا را کنار میگذارید برای مبارزه با ظلم مجبور هستید یک مفهوم جدیدی خلق کنید و امر به مبارزه کردن با ظلم را به او نسبت دهید که همان مفهوم حقوق طبیعی است.
16:45
بعدها حقوق طبیعی به حقوق سلب نشدنی ( inalienable rights ) تعبیر شد، به گفته جان لاک ( John Locke ) حقوق طبیعی حقوقی هستند که با مواضعه و قرارداد و با مشاوره
و تفویض خدا و سلطان پدید نیامده اند. ما به صرف آدمی بودن و به محض انسان بودن واجد این حقوق هستیم. به عبارت دیگر طبیعت و انسانیت ما مولد این حقوق سلب ناشدنی است و آدمی قبل از وارد شدن به جامعه دارای آن میباشد.
18:34
ژان-ژاک روسو ( Jean-Jacques Rousseau) مفهوم حق را تحت عنوان قرارداد اجتماعی مطرح کرد و تقریبا امروزه مبنای همه سیاستها است به شکلی که همه آدمیان خود را موظف به اجرای آن میدانند و اگر کسی مخالف آن عمل کند مستوجب مجازات است.
22:00
اهل سنت با استفاده از روایتی از پیغمبر تئوری تکلیف شوریدن در مقابل حاکم ظالم را رد میکنند و فقهای آنها صریحا میگویند ما با حاکم ظالم باید ساخت برای اینکه نظم و امنیت فراتر از عدالت است. ممکن است حاکم ظالم عدالت را اجرا نکند اما نظم و امنیت را برقرار میکند و این مهمتر از عدالت است.
24:22
بطور کلی تفکر فقهی نمیتواند با حقوق کنار بیاید، بطور مثال از ساده ترین و ابتدایی ترین حقوقی که در بحث حقوق انسان مطرح شد وجدان و بحث ارتداد بود. دین هر شخص رابطه قلبی شخصی است بین انسان و خدا که همان مفهوم آزادی باور و عقیده ( Freedom of conscience ) نامیده میشود. آدمی آزاد است که هر باوری که میخواهد در درون داشته باشد.
29:52
حق مداری چه به صورت اعلامیه حقوق بشر و چه بصورت لیبرالیسم یکی از ارکان جهان مدرن است که امروزه جداً از موانع دینداری فقهی است. دینداری عرفانی یا تجربت اندیش معارضه ای با حق مداری ندارد.
30:55
برای آشتی دادن حقوق طبیعی انسان و دینداری فقهی باید مفهوم حق طبیعی وارد فقه شود. اگر حق طبیعی که به الفاظ مختلف خوانده شده را وارد جریان مفهومی و ذهنی خود کنیم پیامدهای خود را خواهد داشت. این همان اجتهاد است برای اصلاح اصول و مبانی دینی که قطعاً فقه و شریعت را دگرگون خواهد کرد.
------------------------------
منبع :
مدرسه مولانا جلال الدین School of Rumi
سلوک دیندارانه در جهان مدرن - جلسه سی و یکم
عبدالکریم سروش