داشتن تواضع فکری، پیش نیاز گفتگو است ، استاد ملکیان 

تواضع فکری پیش نیاز گفتگو است ، مصطفی ملکیان
مراسم بزرگداشت هادی خانیکی با عنوان «شب خانیکی مسافر گفت و گو» از سوی مجله فرهنگی و هنری بخارا در سازمان اسناد و کتابخانه ملی برگزار شد. سخنرانی مصطفی ملکیان استاد فلسفه در این مراسم را می بینیم.
گزارش شفقنا از سخنرانی استاد ملکیان در مراسم «شب هادی خانیکی»
اخلاق گفتگو اخلاقی بودن گفتگو را تضمین می کند ولی ادب گفتگو موفقیت گفتگو را تضمین می کند تا گفتگو به نتیجه خود برسد. اخرین بحث این است که چه شخصیت ها و منش هایی مایل به گفتگو می شوند؟ چه در کنشگری سیاسی و چه در فعالیت های آکادمیک هر شخصیتی آماده ، راغب و مایل به گفتگو نیست. شخصیت های خاصی هستند که نوعی استعداد درونی، روانی، ذهنی برای گفتگو دارند و برای گستردن حوزه گفتگو شوق وذوق دارند.
اینکه شخصیت و منشی حاضر و راغب به گفتگو و مشتاق به بسط حوزه گفتگو در صحنه زندگی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی باشد، باید داری ویژگی هایی باشد.
. اولین ویژگی شخصیت های طرفدار گفتگو این است که متواضع باشند و این تواضع بیش از هرچیزی تواضع فکری و ذهنی است. یعنی من هرگز خودم را حق مسلم و مخالفانم را باطل مسلم تلقی نکنم. بدانم خودم مجموعه ای از حق و باطل هستم و مخالفان من هم مجموعه ای از حق و باطل هستند. این تواضع در جامعه ما کم است.
🔹 ویژگی دومشان این است که دکتر خانیکی اساساً یک نوع خوشبینی به ذات و طبیعت انسانی دارد. کسانی طرفدار گفتگو هستند که طبیعت انسان را طبیعتی حق طلب می دانند و دیدی مثبت نسبت به طبیعت دارند. ویژگی سوم؛ کسانی که اهل گفتگو هستند باید هر کاری را برای بسط گفتگو در شأن خود بدانند. نگویند چون ما استاد دانشگاه هستیم هر کاری را نمی کنیم. خاصیت انسان های خالص، ناب و مخلص این است که هیچ کاری را دون شأن خود نمی دانند.
🔹 دکتر خانیکی مانند هر شخصیت طرفدار گفتگو از هر افراط و تفریطی گریزان است. اهل اعتدال به معنای درست کلمه است. یعنی معتقد بودن به اینکه هیچ چیزی در نهایت نمی تواند بر رقیب خود برتری داشته باشد هر چیزی در میانه ها است که برتری اش بر رقیبش مشخص می شود.
درباره‌ی گفتگو شش مبحث بزرگ در میان فیلسوفان، جامعه‌شناسان و روانشناسان گفتگو محل بحث است که من به یکی از این شش مورد در باب شخص دکتر خانیکی می‌پردازم.
1️⃣ یک بحث درباره‌ی این است که اساساً ماهیت گفتگو چیست؟ به چه دادوستدی، گفتگو می‌گوییم؟چه تفاوتی میان گفتگو و جر و بحث؛ گفتگو و مباحثه؛ گفتگو و گپ دوستانه؛ گفتگو و درد و دل؛ گفتگو و شکواییه و… وجود دارد؟
2️⃣ بحث دوم این است که فایده یا فواید گفتگو و در حدّ نهایت ضرورت گفتگو چیست؟ چه فایده یا فوایدی بر گفتگو مترتّب است و آیا این فایده یا فواید به حدّی هست که گفتگو را به حدّ ضرورت اجتماعی برساند؟
3️⃣ بحث سوم این است که در چه حوزه‌هایی باید گفتگو کرد؟ و به طریق اولی در چه حوزه‌هایی می‌توان گفتگو کرد؟ آیا حوزه‌های گفتگو نسبت به یکدیگر تقدّم و تأخّر دارند؟
4️⃣ نکته‌ی چهارم این است که اخلاق گفتگو چیست؟ یعنی گفتگوکنندگان چه اموری را باید رعایت کنند تا گفتگوی‌شان از موازین اخلاقی عدول نکند و همه‌ی احکام و قواعد اخلاقی در گفتگو رعایت شده باشند؟
5️⃣ بحث پنجم این است که ادب گفتگو چیست؟ اخلاق گفتگو اخلاقی‌بودن گفتگو را تضمین می‌کند، ولی ادب گفتگو موفقیت گفتگو را تضمین می‌کند که گفتگو به نتیجه خودش برسد. ممکن است من ادب گفتگو را رعایت کنم، ولی اخلاق گفتگو را رعایت نکنم، همچنان که ممکن است من اخلاق گفتگو را رعایت کنم، ولی ادب گفتگو را رعایت نکنم. ادب گفتگو یعنی شرایطی که اگر احراز نشوند، گفتگو محکوم به شکست خواهد بود و به نتیجه نخواهد انجامید.
6️⃣ آخرین بحث این است که چه روحیه‌ها، شخصیت‌ها و منش‌هایی مایل به گفتگو می‌شوند؟ چه در کنش‌گری سیاسی و چه در فعالیت‌های آکادمیک. هر شخصیتی آماده، راغب و مایل به گفتگو نیست. شخصیت‌های خاصی هستند که نوعی استعداد درونی، روانی، ذهنی برای گفتگو دارند. این افراد برای بسط بساط گفتگو و گستردن حوزه‌ی گفتگو و هر چه بیشتر وارد کردن افراد به حوزه‌ی گفتگو شوق و ذوق دارند.
🔹 من درباره این نکته‌ی آخر درباره دکتر خانیکی می‌خواستم صحبت کنم. اینکه شخصیت و منشی حاضر و راغب به گفتگو و مشتاق به بسط حوزه گفتگو در صحنه‌ی زندگی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی باشد، ویژگی‌هایی دارد که من الحق این ویژگی‌ها را به حدّ اعلا در دکتر خانیکی می‌بینم. در میان این ویژگی‌ها، چهار ویژگی شاخص‌تر و بارزتر هستند و هر کسی با ایشان مراوده‌ای داشته باشد، تأیید خواهد کرد که این ویژگی‌ها در ایشان هست.
1️⃣ اولین ویژگی شخصیت‌های طرفدار گفتگو این است که متواضع‌اند و این تواضع نه تواضع رفتاریِ صرف، بلکه بیش از هر چیزی تواضع فکری و ذهنی است. تواضع فکری یعنی من هرگز خودم را حق مسلّم و مخالفانم را باطل مسلّم تلقی نکنم. بدانم خودم مجموعه‌ای از حق و باطل هستم و مخالفان من هم مجموعه ای از حق و باطل هستند. تواضع رفتاری در جامعه‌ی ما به حدّ افراط وجود دارد، ولی تواضع فکری در جامعه‌ی ما بسیار کم است.
2️⃣ ویژگی دوم این افراد که در دکتر خانیکی هم هست این است که اساساً یک نوع خوش‌بینی به ذات و طبیعت انسانی دارند. کسانی طرفدار گفتگو هستند که طبیعت انسان را طبیعتی حق‌طلب می‌دانند و دید مثبتی نسبت به طبیعت دارند. گفتگو همیشه روحیه‌ی خوش‌بینانه و امیدوارانه می‌طلبد؛ خوش‌بینی نسبت به طبیعت و سرشت آدمی، و امیدواری نسبت به همگرایی انسان‌ها.
3️⃣ ویژگی سوم کسانی که اهل گفتگو هستند این است که هر کاری را برای بسط گفتگو در شأن خود می‌دانند. این افراد نمی‌گویند چون ما استاد دانشگاه هستیم، هر کاری را نمی‌کنیم. دکتر خانیکی هر کاری که از دستش ساخته باشد، انجام می‌دهد. مهم نیست که این کار دون شأن ایشان باشد. ویژگی انسان‌های خالص، ناب و مخلص این است که هیچ کاری را دون شأن خود نمی‌دانند.