งานศิลปหัตถกรรมนักเรียน เริ่มจัดครั้งแรกเมื่อ ปี พ.ศ. 2455 ที่โรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัย โดยพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระราชปณิธานในการจัดงานเพื่อ “จะแนะนำชักจูงให้เด็กชายหญิงในสมัยนั้น ได้เอาใจใส่ใฝ่ฝึกหัดศิลปหัตถกรรมซึ่งเป็นทางเลี้ยงอาชีพต่าง ๆ เพื่อจะกันการที่เด็กทั้งหลายพากันนิยมในการเป็นเสมียน หรือข้าราชการให้น้อยลง” ปัจจุบัน งานศิลปหัตถกรรมนักเรียนได้กลายเป็นเวทีสำคัญในการประกวดทักษะด้านต่าง ๆ ทั้งวิชาการ ศิลปะ และการงานอาชีพ สำหรับนักเรียนทั่วประเทศ ตั้งแต่ชั้นปฐมวัย ไปจนถึงมัธยมศึกษาตอนปลาย รวมไปถึงกลุ่มการศึกษาพิเศษต่าง ๆ โดยจัดการแข่งขันต่อเนื่องหลายเดือน ตั้งแต่ระดับจังหวัด ภูมิภาค และระดับประเทศ
ภาพยนตร์บันทึกงานศิลปหัตกรรมนักเรียน ประจำปี พ.ศ. 2495 จัดทำโดยแผนกโสตและทัศนศึกษา กองการศึกษาผู้ใหญ่ กรมสามัญศึกษา ถ่ายและลำดับภาพโดย บุญทิพย์ ประกาศวุฒิสาร น้องชายของ แท้ ประกาศวุฒิสาร ศิลปินแห่งชาติด้านภาพยนตร์ โดยการจัดงานในครั้งนั้น นับเป็นครั้งที่ 4 ที่กระทรวงศึกษาธิการฟื้นฟูการจัดงานขึ้นมาใหม่ในปี พ.ศ. 2492 หลังจากที่ต้องหยุดจัดไปนานถึง 25 ปี ตั้งแต่ พ.ศ. 2467 เพราะบ้านเมืองเริ่มไม่อยู่ในสภาวะปรกติ เมื่อพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าฯ เสด็จสวรรคต ในปี พ.ศ. 2468 ต่อเนื่องมาถึงเกิดการเปลี่ยนแปลงการปกครอง และภาวะสงครามโลก ครั้งที่ 2
ภาพยนตร์เริ่มต้นถ่ายให้เห็นตั้งแต่หน้าโรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัย ซึ่งเจ้าภาพในการจัดงานมาตั้งแต่ครั้งแรก โดยมีป้ายข้อความกำกับอยู่ที่ชื่องานว่า ผู้ใหญ่ 2 บาท นักเรียนในเครื่องแบบ 1 บาท จากข้อมูลประวัติการจัดงานพบว่า ปีนี้เป็นปีแรกที่มีการจำหน่ายบัตรผ่านประตูจึงทำให้มีรายได้ส่วนหนึ่งจากการจัดงาน หลังจากนั้นจึงปรากฏให้เห็นพิธีสำคัญ เมื่อพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช รัชกาลที่ 9 และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ เสด็จเปิดงานและทอดพระเนตรการฝีมือนักเรียน ถัดมาเป็นการแสดงฝีมือของนักเรียนผู้ใหญ่ในร้านกองการศึกษาผู้ใหญ่ การแสดงศิลปหัตถกรรมประเภทต่าง ๆ ของนักเรียน และส่วนสำคัญที่กินเวลาส่วนใหญ่ของภาพยนตร์ คือการแสดงกลางแจ้งเกี่ยวกับประเพณีพื้นเมืองและตำนานโบราณ ของนักเรียนจังหวัดต่าง ๆ เช่น เพชรบุรี, ร้อยเอ็ด , สุรินทร์, เชียงราย ฯลฯ โดยมีข้อความกำกับไปตลอดทั้งเรื่อง
หอภาพยนตร์ได้รับมอบภาพยนตร์เรื่องนี้มาจากศูนย์เทคโนโลยีทางการศึกษา เมื่อ พ.ศ. 2528 ภาพยนตร์นี้มีคุณค่าในฐานะเป็นหลักฐานทางภาพเคลื่อนไหวที่เก่าแก่ที่สุดเท่าที่ค้นพบ ของงานศิลปหัตถกรรมนักเรียน ในช่วงที่เป็นงานใหญ่ซึ่งโรงเรียนทั่วประเทศส่งผลงานมาประกวดปีละครั้ง และเป็นที่นิยมจนมีประชาชนมาร่วมงานกันอย่างคึกคัก รวมทั้งเป็นความทรงจำจากรุ่นสู่รุ่นของนักเรียนไทย ก่อนที่งานนี้จะกลายเป็นมหกรรมประกวดประชันผลงานและชี้วัดความสามารถประจำปี ที่นักเรียนรวมถึงครูผู้ฝึกสอนในโรงเรียนน้อยใหญ่ทั่วประเทศต่างให้ความสำคัญในปัจจุบัน ในขณะเดียวกันยังเป็นบทบันทึกถึงศิลปหัตถรรมและประเพณีพื้นบ้านต่าง ๆ จากความสามารถของนักเรียน ในยุคที่เพิ่งประกาศใช้แผนการศึกษาแห่งชาติพ.ศ.2494 สมัยจอมพล ป.พิบูลสงคราม เป็นนายกรัฐมนตรี ซึ่งได้เพิ่มเรื่อง หัตถศึกษา หรือ การฝึกหัดอาชีพและการประกอบอาชีพเข้ามาเป็นองค์สี่แห่งการศึกษา จากเดิมที่มีแค่ พุทธิศึกษา จริยศึกษา และพลศึกษา
ปีสร้าง 2495
ผู้สร้าง: แผนกโสตและทัศนศึกษากองการศึกษาผู้ใหญ่ กรมสามัญศึกษา
ถ่ายภาพและลำดับภาพ: บุญทิพย์ ประกาศวุฒิสาร
16 янв 2023
