Ўзбекистонда узумчилик мактабини яратган селекционер олим Ризамат ота Мусомуҳаммедов 1881 йил пойтахтнинг Шайҳонтаҳур туманида, узумчи деҳқон Мусомуҳаммад оиласида дунёга келган. 13 ёшида ота изидан бориб, узумчилик сирларини ўрганади, 3 нафар ўғил ва 4 нафар қизни илмли, билимли, ҳунарли қилиб вояга етказди.
1920 йил Тошкентнинг “Оққовоқ” ҳудудида 40 гектар майдонда дастлабки узумзорни барпо қилиб, келажакда ушбу ерларда Ўзбекистонда биринчи “узумчилик мактаби”га асос солди. Айтиш керакки, илгарилари бундай катта майдонда узумзор ташкил этилмаган ва илм-фан намоёндалари бир жойга жамланмаган. Бу ерда узумнинг ўнлаб навлари устида юртимиз ва хорижий давлатларнинг олимлари ҳамкорликда илмий тадқиқотлар олиб борган.
Шу билан бирга қайси давлатда узумчилик соҳаси ривожланган бўлса, ўша ернинг олимлари билан тажриба алмашилган. Ҳар бир узум навини яратишда 5 йилдан 10 йилгача илмий тадқиқотлар олиб борилган. Ризамат ота олимларга янги нав яратишларида ва шу заминга мослаштиришда, агротехникасида маслаҳатчи ҳам бўлганлар. Ўша пайтлари ушбу мактабда узумнинг “Ҳусайни”, “Тойфи”, “Чарос”, “Кишмиш”нинг оқ ва қора каби ўнлаб истиқболли навлари яратилган.
Ризамат отанинг фарзанди Муҳаммадраҳим Мусомуҳаммедов ҳозир 80 ёшда. Математик олим, Иқтисод фанлари номзоди, “Шуҳрат” ордени соҳиби.
- Отам узумнинг барча сирларини миямга жойлаб кетганлар, - дейди Ризамат отанинг ўғли Муҳаммадраҳим Мусомуҳаммедов. - Узумни кесишдан тортиб сақлашгача барча жараёнларни ўргатганлар. Жуда кўп вилоятларда юрардилар, борганда узум борми, мевали дарахт борми, Тошкентга олиб келиб, кўпайтирганлар.
Ризамат отада 1935 йилдан турли унвон, орден ва медаллар билан тақдирланиш даври бошланди ва ўтган асрнинг 50 йилларида Ўзбекистон Фанлар академияси академиги илмий даражасига сазовор бўлган. Хизмат кўрсатган агроном Ризамат ота ўша йиллари юртимиздаги минглаб гектар ерларда узумнинг истиқболли навларини жойлаштирган. Бундан ташқари Марказий Осиё давлатларида ҳам узумчилик мактабларининг яратилишига яқиндан кўмаклашди.
- Мен Ризамат отанинг ўртанча ўғиллари, марҳум Каримжон аканинг ўғиллари бўламан, - дейди Ризамат отанинг набираси Баҳтиёр Мусамуҳаммедов. - Мен ёшликдан шу соҳага қизиққанман. Додамлани орқаларидан юрардик. Кўриб туриб, шуларни илғаган бўлсак керак-да, шунда меҳримиз уйғонган. Узумчиликка ишқивоз бўлганмиз. Бу нав чўл зоналарида, иссиқлик кўп жойларда яхши бўлади. Ер танламайди, Сирдарё, Бухоро, Сурхондарё вилоятида, Паркент тоғ ёнбағирларида жуда ҳосили чиройли ва тўқроқ бўлади, водий вилоятларида ранги очроқ бўлади. (давоми видеода)
1950 йилдан бошлаб узумзорларни кенгайтиришга давлат даражасида юқори эътибор қаратилганидан сўнг, Марказий Осиё давлатларида 360 гектардан ортиқ майдонда узумзорлар ташкил этилади. Бугун юртимиз далаларида Ризамат ота номи билан машҳур узумларнинг 10 дан ортиқ навларини учратиш мумкин. Улар шўрга чидамли, санотбоплиги ва қанд миқдори меъёридалиги ва шифобахшлиги билан алоҳида ажралиб туради.
23 авг 2024
