Seslendiren: Emine Aktaş
"Juan Sánchez - Beautiful Rose " is under a Creative Commons (CC BY 3.0) license
juansanchezmusic.info
Music promoted by BreakingCopyright: • "Beautiful Rose" is al...
Felatun Bey’le Rakım Efendi Romanı Üzerine:
Batı’da görülen modern devletlere benzemeye çalışan Osmanlı
Devleti, yukarıdan aşağıya dönüşümü başlatan 3. Selim’le yola
çıkmış, 2. Mahmut’la ilerlemiş ve Tanzimat’la geri dönülmez bir
noktaya evrilmişti. Tanzimat Fermanı’yla, Müslümanların “millet-i
hâkime” olma durumuna son verilmiş, İmparatorluk sınırlarında
yaşayan Hristiyan ve Yahudiler artık eşit vatandaş olarak görülmeye başlanmıştır. Eskiden “millet-i mahkûme” görülen Hristiyan
ve Yahudileri, Müslüman tebaa asla kendileriyle eşit görmek istememiştir. Bu hızlı modernleşme onu destekleyen az sayıdaki
Müslüman elit ve modernliğin gereklerine göre yaşamaya başlayanlara karşı da Müslüman camiada büyük tepkiler oluşmuştu.
Frenkleşen, bu kesime “alafranga” etiketini vurup onları küçümsemek ve toplum dışına itmekle sayılarının artması önlenebilirdi
ancak. Örneğin Maarif Kaleminde çalışan Şinasi, bir sabah aniden
sakallarını tümüyle kazıyarak işe gidince o zamana kadar yalnızca
gayri Müslimlerin bir özelliği olan sakal kesme çok büyük tepkilere
yol açtı ve Şinasi işinden atıldı. Mustafa Reşit Paşa’nın Avrupa’ya
gönderdiği öğrencilerden olduğu ve sadrazamla kişisel ilişkisi dolayıyla Şinasi işine dönebildi. Cevdet Paşa, devletin önemli olaylarını anlattığı Tezakir’inde bu olaya yer verdi. Bir Müslüman’ın sakal
kesmesi devletin kroniklerine girecek kadar önem arz eder oldu.
Fakat yarım asır sonra orduda ve kalemlerde sakallı olanlara eski
kafalı denilir olmuştu. Yeniliklerin (Frenkleşmenin) hangi hızda
yayıldığını gösterme açısından bu sakal kesme âdeti önemlidir.
İşte bu yeni tip insanın doğuşu kendi karşıtlarını da böylece
doğurmuş Tercüme Odası ve Babıali kalemlerinden yetişen ve bizzat Avrupa’yı gidip yerinde gören yeni nesillerin dünyaya bakışları
değişmiş; Fransız Devrimi’nin etkisiyle özgürlük, eşitlik, kardeşlik
fikirleriyle parlamento, seçim, meclis, anayasa gibi asrın gereği siyasal aletleri savunanlar bile yaşantı biçimindeki dönüşümler ve
değişmelere oldukça ihtiyatlı yaklaşmışlardır. Bu yeni tüketim şekillerine hâlen Doğulu kalıplarla yetişmiş entellejansia çok kuşkulu
bakmıştır.
Tanzimat’la ortaya çıkan romanlarda Batı’dan etkilenilen yaşantı biçimine ilk başlarda büyük bir tepki duyulduğunu görürüz.
Batılılaşmış tüm yaşantı biçimleri küçümseniyor ve yüzeysel bulunuyor. Tek bir romancımızda bile Batıcı bir olumlu roman kahramanına rastlanmıyor. Hemen hemen hepsi Batılı yaşam tarzından
etkilenmeyi karikatürize ediyor ve o zamanın terimiyle “sathi” buluyorlardı. Peki adına alafranga denen tipler nasıl çiziliyordu? İçki
içen, kumar oynayan, kadınlara düşkün, hatta dans eden bu tipler,
Fransızcayı da iyi konuşamaz; çalışmaz ve genellikle babalarından
kalma mirası yer bitirirler. Sonuç olarak Batı’nın tekniğini alalım
ama kültürüne kesinlikle karşı çıkalım zihniyetinin temelinde bu
dönem düşüncelerini buluruz.
Ahmet Mithat Efendi, Mithat Paşa etkisiyle Abdülaziz zamanının Ali ve Fuat Paşalar kanalıyla icra edilen mutlakiyetine karşı
çıkmış ve Namık Kemal’in Kıbrıs’a sürgününden az sonra Rodos’a
sürülmüş, bu sürgünden Abdülaziz’in düşmesiyle dönünce yerine
gelen 33 yıllık Abdülhamit istibdadında muhalefetten dönmüş,
rejimin de hoşuna gidecek ve içten içe muhafazakarlığı savunup,
yenilikçilere saldırarak kendince bir ikbal kapısı bulmuş, durmadan, dinlenmeden, Tanpınar’ın deyimiyle adeta bir “roman makinası” gibi yazmıştır.
Felatun Bey ve Rakım Efendi romanında bütün edebiyatımızı,
hatta düşünce hayatımızı derinden etkileyecek Doğu Batı medeniyet çatışmasının ilk örneklerinden birini görürüz. Felatun Bey;
Batı’yı, lüksü, maddeye tapınmayı temsil edecek ve elbette çok
karikatür bir tip olacaktır. Felatun Bey, çok tembeldir; konuşmak
için o kadar uğraştığı Fransızcayı bile öğrenemez. Oysa zengin bir
babası vardır ve en iyi hocalardan ders alabilir fakat ne hikmetse
alafrangalığın alametifarikası günlük terimleri kullanabilecek kadar
Fransızca öğrenmektir herhâlde o da o kadar öğrenir. Dili iyi öğrenirse kitaplığına doldurduğu Fransızca kitapları süs için, gösteriş
için almamış olacak. Belki bir bölümünü okuyunca karikatürize
bir tip olmayacak ve alafranga diye dalga geçtiğimiz yüzeysel batıcı
Frenk mukalliti olmayacak ve Ahmet Mithat’ın romanına da giremeyecektir çünkü bütün gün Beyoğlu’nda gezip, mağazaları, eğlence yerlerini ziyaret ederek, içki içerek, Avrupa’dan gelmiş üçüncü
sınıf aktrislerin peşinde dolaşarak ve nihayet birisini bulduğunda
da tüm servetini onun zevkleri uğrunda bitirerek yok olmak onun
kaderidir. Ahmet Mithat’ın okurlarına örnek olarak gösterdiği
Rakım Efendi’ye bir bakalım:
Yoksulluk içerisinde büyümüş, önce kendi geleneklerini, dinini, Arapça ve Farsçadan mükemmel öğrenmiştir. Daha sonra
Fransızcayı da aynı mükemmellikte öğrenmiş ve bu bilgiler sayesinde matbuat piyasasına
7 фев 2022
