आदि शंकराचार्य, ज्याला अनेकदा शंकर किंवा आदि शंकर म्हणून संबोधले जाते, हे एक प्रसिद्ध भारतीय तत्त्वज्ञ आणि धर्मशास्त्रज्ञ होते जे इसवी सनाच्या 8 व्या शतकाच्या प्रारंभी राहत होते. हिंदू तत्त्वज्ञानातील अद्वैत वेदांत या प्रमुख विचारसरणीच्या सिद्धांताला बळकटी देण्याचे श्रेय त्यांना दिले जाते. आदि शंकराच्या शिकवणुकीत परम सत्य, ब्रह्म आणि आत्मा यांच्या एकात्मतेवर भर देण्यात आला.
इ.स. ७८८ च्या सुमारास सध्याच्या केरळमधील कलाडी या छोट्याशा खेड्यात जन्मलेल्या आदि शंकराने लहानपणापासूनच विलक्षण बुद्धिमत्ता दाखवली. आख्यायिका अशी आहे की वयाच्या पाचव्या वर्षी त्यांनी आपले औपचारिक शिक्षण सुरू केले आणि वयाच्या सोळाव्या वर्षापर्यंत त्यांनी आपल्या काळातील सर्व प्रमुख धर्मग्रंथ आणि तत्त्वज्ञानप्रणालीवर प्रभुत्व मिळवले होते.
आदि शंकराचा भारतीय उपखंडातील प्रवास त्यांच्या तत्त्वज्ञानात्मक विचारांच्या प्रसारात मोलाचा वाटा उचलत होता. अद्वैत वेदांत तत्त्वज्ञानाचे रक्षण व प्रसार करून त्यांनी विविध विचारसरणींचे प्रतिनिधित्व करणाऱ्या विद्वानांशी वादविवाद केले. उपनिषदे, भगवद्गीता आणि ब्रह्मसूत्रे यांसारख्या प्राचीन हिंदू धर्मग्रंथांवरील त्यांचे विस्तृत विवेचन उत्कृष्ट मानले जाते आणि भारतीय तत्त्वज्ञानाच्या अभ्यासात आजही प्रभावी आहे. आदि शंकराचे एक महत्त्वाचे योगदान म्हणजे भारताच्या विविध प्रदेशात "मठ" म्हणून ओळखल्या जाणार् या चार मठाधीश संस्थांची स्थापना. त्यांच्या शिकवणुकीचे जतन आणि प्रसार करण्यात या मठांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली. शंकराच्या तत्त्वज्ञानाच्या व्यापक व्याप्तीचे प्रतीक असलेल्या प्रत्येक मठाला एक मुख्य दिशा देण्यात आली होती. चार मठ असे आहेत:
१. श्रृंगेरी शारदा पीठम (श्रृंगेरी, कर्नाटक): दक्षिणेला स्थापन झालेला श्रृंगेरी मठ देवी शारदाला समर्पित आहे. वैदिक ज्ञानाचे जतन आणि प्रसार करण्याच्या बांधिलकीसाठी ओळखले जाणारे हे सर्वात जुने आणि प्रमुख मठ आहे.
२. द्वारका शारदा पीठम (द्वारका, गुजरात): पश्चिमेला वसलेले द्वारका मठ भगवान श्रीकृष्णाशी संबंधित असून देवी शारदाला समर्पित आहे. भारताच्या पश्चिम भागात अद्वैत वेदांताचा प्रचार करण्यात ही संस्था महत्त्वाची भूमिका बजावते.
3. पुरी गोवर्धन मठ (पुरी, ओडिशा): पूर्वेला स्थित पुरी मठ भगवान जगन्नाथाला समर्पित आहे आणि या प्रदेशाच्या सांस्कृतिक आणि आध्यात्मिक वारशात योगदानासाठी ओळखला जातो.
४. ज्योतिर मठ (बद्रिकाश्रम, उत्तराखंड):** उत्तरेला वसलेला ज्योतिर मठ भगवान नृसिंहाला समर्पित आहे. हे बद्रीनाथशी संबंधित आहे आणि तीर्थयात्रा आणि आध्यात्मिक कार्यांसाठी एक महत्वाचे केंद्र आहे.
आदि शंकरांनी केलेल्या या मठांच्या स्थापनेमुळे शतकानुशतके त्यांची शिकवण आणि परंपरा जपून ठेवणारे जाळे निर्माण झाले आणि हिंदू धर्माच्या तत्त्वज्ञानाच्या परिदृश्यावर त्यांचे सातत्य आणि प्रभाव सुनिश्चित झाला.
Adi Shankaracharya, often referred to as Shankara or Adi Shankara, was a renowned Indian philosopher and theologian who lived in the early 8th century CE. He is credited with consolidating the doctrine of Advaita Vedanta, a major school of thought within Hindu philosophy. Adi Shankara's teachings emphasized the oneness of the ultimate reality, Brahman, and the individual soul, Atman.
Born in the small village of Kaladi in present-day Kerala, India, around 788 CE, Adi Shankara displayed exceptional intelligence from a young age. Legend has it that he began his formal education at the age of five, and by the age of sixteen, he had mastered all the major scriptures and philosophical systems of his time.
Adi Shankara's travels across the Indian subcontinent were instrumental in the propagation of his philosophical ideas. He engaged in debates with scholars representing various schools of thought, defending and promoting the Advaita Vedanta philosophy. His extensive commentaries on the ancient Hindu scriptures, such as the Upanishads, Bhagavad Gita, and Brahma Sutras, are considered masterpieces and continue to be influential in the study of Indian philosophy.
One of Adi Shankara's significant contributions was the establishment of four monastic institutions, known as "mathas," in different regions of India. These mathas played a crucial role in preserving and disseminating his teachings. The four mathas are:
1. *Sringeri Sharada Peetham (Sringeri, Karnataka):* Established in the south, Sringeri Matha is dedicated to Goddess Sharada. It is one of the oldest and most prominent mathas, known for its commitment to the preservation and propagation of Vedic knowledge.
2. *Dwaraka Sharada Peetham (Dwaraka, Gujarat):* Located in the west, Dwaraka Matha is associated with Lord Krishna and is dedicated to Goddess Sharada. It plays a crucial role in promoting Advaita Vedanta in the western part of India.
3. *Puri Govardhana Matha (Puri, Odisha):* Positioned in the east, Puri Matha is dedicated to Lord Jagannath and is known for its contribution to the cultural and spiritual heritage of the region.
4. *Jyotir Matha (Badrikashrama, Uttarakhand):* Situated in the north, Jyotir Matha is dedicated to Lord Narasimha. It is associated with Badrinath and is an important center for pilgrimage and spiritual activities.
The establishment of these mathas by Adi Shankara created a network that has preserved his teachings and traditions for centuries, ensuring their continuity and impact on the philosophical landscape of Hinduism.
4 окт 2024
