Jak zbudować lampowy przedwzmacniacz do gramofonu? (cz.1) (#2) 

Dzięki za poradę, cieszę się, że obejrzałeś film z uwagą. Filtra Foniki nie poprawiałem, obliczyłem tylko teorię, filtr nr 2 nie jest mojego projektu. Słucham układu z filtrem nr 3 (dziś odebrałem od listonosza nówkę Outre Hollow Earth i zabrzmiała dobrze). Winną faktycznie była jedna z pojemności jeśli chodzi o filtr nr 3. Tę pojemność 3,3 nF zamieniłem na złożoną z dwóch kondensatorów po 1,5 nF (faktycznie to wybierałem je ręcznie, tak że uzyskałem pojemność 3,05 w jednym kanale i 3,08nF w drugim kanale). Zaś drugiego filtra ponownie nie testowałem. Tam raczej podejrzewam zbyt niską impedancję wejściową drugiego stopnia, bo ten czwórnik nie powinien być obciążony. Mogłem też coś przeoczyć z prądem siatki, bo jak wspomniałem, pomyliłem rezystory katodowe (mam wadę wzroku niestety) i druga sekcja podczas jednej z prób nagraniowych działała mi z małym prądem siatki. To jest tylko prototyp. Może go dopracuję w sensie ładniejszego montażu (nowa płytka), bo bardzo dobrze gra ze starymi płytami. Pojemność anoda siatka w ECC 83 wynosi poniżej 1,7 pF i może w jakiś sposób obciążać filtr, ale już tego nie badałem. Zniekształcenia też mogą być duże, bo mamy bardzo małe napięcia zasilania i pierwsza trioda działa ze zbyt małym napięciem anodowym i ujemnym siatki i trochę wszedłem na krzywą charakterystyki. Dla tak małych sygnałów jak 4mV ze źródła trioda powinna pracować z -1 V na siatce. Ale takie miałem trafo :). Przedwzmacniacz gra dobrze więc już nie chcę go poprawiać. Żałuję jedynie, że nie mam płyty winylowej z wzorcowymi sygnałami, znalazłem jedną w sieci, ale kosztuje ponad 300zł. Zbadałbym kształt przebiegu sygnału w układzie płyta - wkładka - przedwzmacniacz. Wzmacniacze gitarowe - rozumiem ich działanie, bo sam swego czasu jakieś tam zrobiłem w tym dla siebie. Ale, że od 20 lat nie gram elektrycznie, więc piecyk sprzedałem :). Dziękuje raz jeszcze za zainteresowanie i uwagi. Pozdrawiam.

@@tomekkruger Nie trzeba płyty. Wystarczy dobry generator akustyczny. W sumie trzeba go mieć, inaczej też kosztuje, ale można go użyć także do innych celów. Można też wygenerować w audacity, więc są sposoby. Ja zrobiłem układ z Re 3/88 (Klein+Hummel SA11) na dwóch opampach z bierną korekcją i bardzo dobrze to gra a szumu praktycznie wcale nie słychać. Co jest istotne, trzeba dobrać wartość kondensatora od wejścia do masy w zależności od indukcyjności wkładki. Przeważnie w przedziale 100-330pF. Nie wiem czy masz u siebie ten kondensator. On jest tak samo w magnetofonach równolegle z głowicą odczytującą - tworzy z nią obwód rezonansowy zapobiegający nadmiernemu opadaniu charakterystyki na skraju pasma. Można go obliczyć ze wzoru, jak i można też dobrać "na słuch". Sam bym się pobawił, ale niestety ludzie mi przynoszą "nowoczesny" sprzęt, którego nie powinno się naprawiać, albo taki Marshall z Wietnamu, który się zamienił w generator sygnału piłokształtnego. Normalnie ręce opadają.

@@BacoDrums Wstawiłem 120pF, bo będę go używał z dwoma gramofonami, jeśli się ostanie. Sumiko Perl wg producenta powinna mieć obciążenie pojemnościowe 100pF, a Sony XL15 150pF więc taki kompromis. Na schemacie oznaczyłem go jako 130 pF. Jego dodatkową funkcją jest eliminacja zakłóceń radiowych wyłapywanych przez przewody, przekonałem się o tym będąc młodym adeptem elektroniki, gdy podczas remontu usunąłem oryginalne kondensatory z gramofonu, a ktoś pod domem użył CD-Radia. Generator leży w piwnicy, ale tylko dla sinusoidy dla 5 częstotliwości więc mało użyteczny. Taki kit od AVT z 1994 roku. Ten Klein+Hummel SA11 jest bardzo ciekawy, analizowałem go ale wybrałem konstrukcję P. Dudka Actidamp Mk2 z aktywną korekcją (o ja naiwny). Miała możliwość przełączania czułości. Modyfikowałem też ten układ wywalając elektrolity z pętli sprzężenia, ale efekt nie przyniósł oczekiwanych zmian więc wróciłem do oryginału, ba! wydawało mi się, że MKP nieco odchudziły bas. Z pasywną korekcją mam jeszcze jeden preamp na J-Fetach z niemieckiego MEGA. Musiałem przeliczyć punkt pracy pierwszego stopnia, bo strasznie szumiał i zniekształcał (potem też pierwszym stopniu BF245 zamieniłem na 2SK170GR - dobrze, że kupiłem 10 szt, bo 4 były podróbkami, tranzystorami bipolarnymi z nadrukiem). Po poprawce wszystko się uspokoiło. Różnice w brzmieniu? Lampa ma trochę mniej depnięcia basowego i inny sopran, bardziej delikatny, rzeczywisty, Hi haty brzmią jak u kumpla pałkera w garażu. J-Fet dodaje od siebie czas wybrzmiewania i lekko koloryzuje je jakby to był ride. Tranzystor jest krzykliwy mimo, że to J-Fet. Lampa ma świetną średnicę i szybkość, trudno mi to określić, ale mam wrażenie jakby cecha lampy, czyli szybkość narastania była wyraźnie słyszalna przy porównaniu z tranzystorem. Na jakieś płycie zagrała gitara akustyczna i aż zdjąłem słuchawki, żeby się przekonać że siedzę sam w pokoju i nikt na tej gitarze nie gra. Każda konstrukcja ma plusy i minusy i wyraźnie preferuje określoną wkładkę (testowałem sobie 4 wkładki: MF100, Audiotechnica AT3600L, Aony XL15 i sumiko Perl). Najgorzej wypadają preampy z aktywną korekcją. Brak im przestrzeni, a pozorne źródła są blisko siebie. Nie da się też tego prototypu bezpośrednio porównać z CD, bo master jest inny dla winyla, ale trudno mi się teraz zdecydować, który nośnik wybrać (mam niektóre płyty na obu nośnikach). Nowoczesny sprzęt, pół roku temu kolega przyniósł mi głośnik bluetooth i tylko ze względu na znajomość mu to naprawiłem. Oczywiście chiński i fatalnie wykonany. Unikam tego "biedronkowego" sprzętu. Wolę nieco starsze urządzenia, gdzie czasem są wyzwaniem dla serwisanta (nie jest to moją główną profesją, mam chore oczy, zapyliłem sobie kilka lat temu podczas uprawiania sztuki plastycznej toksyczne pastele pod powiekę i wtarłem je w oko, poza tym jestem krótkowidzem z astygmatyzmem :( )

@@tomekkruger Co jeszcze ciekawego zaobserwowałem. Dwustronna płytka drukowana. Od strony elementów malujemy wszystko pozostawiając tylko miejsce wokół otworów - taki ekran miedziany. No może w przypadku lamp to nie za bardzo, ale do czułych przedwzmacniaczy na opampach (np wzm. odczytu w magnetofonie) kapitalnie to ekranuje. Nie trzeba żadnych blach, kombinowania z ustawieniem wzgledem transformatora. Układ jest obojętny na zewnętrze pola zakłócające. Bez tego jest wrażliwy na zbliżanie ręki, lutownicę transformatorową itp. A podpatrzyłem to w CD Philips. Nie było żadnych ścieżek u góry tylko taki jeden wielki ekran. Tego Kleina Humella może zrobię kiedyś w ten sposób, bo na jednostronnej był wrażliwy na wszechobecne 50Hz.

@@BacoDrums I tak też zrobiłem w preampie na J-FETach. W pierwszej wersji, gdzie zamiast elektrolitów użyłem kondensatorów na dielektryk stały, układ łapał dużo śmieci z otoczenia. Nawet gdy wymieniłem MKP na aluminiowe brzęczało. Zrobiłem nową płytkę z ekranem wokół wszystkich elementów pierwszego stopnia, przełącznik obciążenia umieściłem na płytce, a nie na tylnym panelu i poprawiło się. W zasilaczu z oczywistych względów nie robiłem takich zabiegów, a na stanie miałem tylko laminat dwustronny. Przy przełączaniu małych sygnałów przekaźnikiem zaobserwowałem wpływ pola cewki na sygnał (a może to wina tylko Siemensa v23042d, inne nie sieją?), od tamtego czasu stosuję pole miedzi pod każdy przekaźnik w audio pracujący z sygnałami do 300mV. Przyznaję się, że początkowo chciałem tylko skopiować Fonikę, ale potem powiedziałem sobie, że stać mnie na więcej. Całość policzyłem w godzinę, dobrałem do posiadanego zasilacza i części biernych będących na podorędziu. Całość zrobiłem w weekend, bo w tygodniu mnie nie ma w domu. Zabawę z filtrami zacząłem dopiero następnego tygodnia. A potem narodził się pomysł zrobienia filmu. Dziś mamy 8 luty, a ja zmontowałem to na przełomie października/listopada zeszłego roku. W Święta bawiłem się w nagrywanie plików i ich porównywanie przez składanie ze sobą fragmentów nagrań (wymiana elementów w filtrze to kwadrans z lutownicą). Spróbuj w zasilaczu Klein+Hummel SA11 użyć dławika. Spadek napięcia na nim jest nieznaczny. Zauważyłem też, że w przypadku czułych preampów są one wrażliwe na dodawanie do kondensatora w LM317/337 do wyprowadzenia nr2 (adj). Pamiętam moją irytację na zasilacz przy budowie J-FETowego układu. Nawet za stabilizatorem dawałem tranzystory w WC żeby jakoś poprawić prąd. W chwili beznadziei wylutowałem wspomniany kondensator i preamp się uspokoił. Temat zasilacza jest często pomijany w kitach, a czasem bardzo istotny, lubię zapoznawać się z takimi układami ale rzadko je montuję. Skusiłem się na wzmacniacz słuchawkowy, ale okazało się, że ma oscylacje na granicy pasma i wyżej, więc teraz sobie dłubię wzmacniacz słuchawkowy na tranzystorkach w klasie A. Wczoraj zacząłem dumać nad TG50, bo mam jeden wzmacniacz słuchawkowy na germanowcach zmontowany przeze mnie do Tonsila SN50, gdy byłem dzieciakiem, oczywiście kopia (Fairchild). Słuchałem go jakiś czas temu z Koss Porta Pro i co mi się spodobało to uspokojenie dudniącego basu tych słuchawek (ograniczenie pasma pewnie). Zastanawiam się nad końcówką przeciwsobną w klasie A, w przypadku 100mW na wyjściu straty są nieistotne. Jeśli mi się uda coś sensownego wymyślić to się pochwalę. Ale jak to u mnie, od pomysłu do realizacji mija sporo czasu.

Dziękuję, wiedza z podręczników :)

To nie jest jakieś wybitne urządzenie, zwykły przedwzmacniacz dla wkładek MM klasy hi-fi, jutro chyba wrzucę drugi film dotyczący tego prototypu, jak policzyć filtr RIAA. Ogólnie jestem zadowolony z efektu, bo wykorzystałem złom z magazynku w piwnicy. Lubie lampy, bo mam z nimi do czynienia od dzieciaka, już jako 9 latek (o ile mnie pamięć nie zawodzi) z ust ojca poznałem działanie ruskiego TV. W tym preampie uzyskałem nawet niezły odstęp sygnał szum, mam przydźwięk na poziomie -71dB, błąd w charakterystyce nie większy jak 10%. Po kilku dniach użytkowania wymieniłem kondensator dla stałej 75us, bo moim zdaniem preamp lekko tłumił wysokie tony. No i polubiłem jego brzmienie bardziej od preampu na J-FETach. A elektronika? Takie pieniądzożerne hobby, podobnie jak mój drugi konik tj. malarstwo artystyczne.

@@tomekkruger Jestem pod wrażeniem, ja inżynier elektronik, nie umiałbym tak przystępnie pokazać tego, jak obliczamy wartości Ra, Rk we wzmacniaczu triodowym.

@@sp3sfzslawek555 Dziękuję, nie jestem wygadanym mówcą, ale starałem się to zrobić jak najbardziej przystępnie. Pierwsze doświadczenia z lampami miałem już jako dzieciak, gdy obserwowałem ojca jak naprawiał OTV lub radia znajomym. Pewnego dnia zapytałem go jak działa telewizor i wyjaśnił mi, niewiele z tego pojąłem, ale przeczytałem książkę Witorda i zaczęło się. Pierwszy samodzielny układ to multiwibrator astabilny do światełek na choinkę z użyciem tranzystorów germanowych i jednego KD502 jako elementu wykonawczego. A potem poleciało z górki.

Widzę, że się przydało :)

@@tomekkruger A pewnie, że tak. Przedstawiasz sprawę zrozumiałym językiem z poziomu praktyka bez zbędnych doktoranckich wywodów, które wielokrotnie zawracają wodę pod prąd. "Radiotechnika dla praktyków" już kupiona i jedzie :-) Pozdrawiam.

@Jurek To bardzo dobry podręcznik, czasem z niego cytuję omawiając jakiś temat. Polecam też Cykina "Wzmacniacze elektroniczne".

@@tomekkruger Będę polował. Niestety na Allegro, OLX, itp. aktualnie niedostępne :-( Zbudowałem wzmacniacz PP na EL84 z dużą pomocą kolegów z forum trioda. Gra wyśmienicie. Niestety jeszcze nie rozumiem w 100% jak on działa co mnie mocno irytuje.

@@jurek7792 Cykin dość dokładnie omawia PP. U mnie pojawią się chyba latem.

Wzmacniacze gitarowe nie liczy się ze względu na małe zniekształcenia. Punkt pracy umieszcza się tam, gdzie cha-ka daje najwięcej pożądanych zniekształceń. Mo przykład dotyczył preampu do gramofonu, więc chciałem uzyskać jak najmniej THD, czyli punkt pracy umieścić na tyle liniowym odcinku cha-ki, żeby w stosunku do obrabianego sygnału układ nie wnosił dużych zniekształceń.

@@tomekkruger No w sumie racja, lecz w takim razie, jak wyznaczyć tą krzywą, gdy Uzas np re 334V skoro obliczenia do I'a mozna wywalić w błoto(?) przy takim zastosowaniu?

Wybrać punkt na cha-ce i dopiero liczyć rezystory. Z obranego punku wiemy jaki lampa ma prąd, jakie napięcie na anodzie i siatce. Tylko doświadczenie pomoże dobrze wybrać konkretny punkt pracy (głownie ze względu na wzmocnienie, a także wnoszone zniekształcenia i ich procentowy udział względem siebie - parzyste nieparzyste). Gitarówki omijam szerokim łukiem. Nie jestem specjalistą w tej dziedzinie, więc za dużo nie pomogę.

;)

Literatura niemiecka. Zalecenia dla wzmacniaczy wyższej klasy sprzężenie międzystopniowe. Mogłem doprecyzować to w filmie ale mówiłem z głowy i zapomniałem. Dla RIAA dobrze jest ograniczyć sygnał poniżej 30Hz. U mnie trochę za bardzo je ograniczyłem. Stałe czasowe RIAA podane są w podręczniku dwóch Czechów o wzmacniaczach, (EDIT: J. Cermak, K. Jurkovic "Projektowanie i konstrukcja wzmacniaczy tranzystorowych m. cz."). Korzystałem z niego podczas liczenia. Żeby nie zrobić jakiegoś błędu sprawdzam sobie podręczniki przed nakręceniem filmu. Dziękuję i serdecznie pozdrawiam.

Opór anodowy dobiera się 3 do 4 razy większy od oporu wewnętrznego. W praktyce dobiera się taki prąd anody Ia0, by spadek napięcia na Ra był w przybliżeniu równy 0,3 do 0,5 napięcia źródła zasilania. Na cha-ce rysujemy prostą obciążenia Ra w ten sposób, że rysujemy ją od napięcia zasilania i prądu 0A do punktu wyznaczonego ze wzoru Ia=Ub/Ra. Dalej to, o co Pan pytał IaRa przyjmujemy jako 0,4Ub. Dalej liczymy Ia = (wyznaczone IaRa) / przyjęty Ra. Dalej Ua mamy jako Uzas - IaRa i odczytujemy z cha-ki Us. Opornik katodowy to Us/Ia. Czyli nie liczymy jak Pan wskazał prąd płynący przez opornik a wyznaczamy spadek napięcia z napięcia zasilania w celu uniknięcia dużych zniekształceń. 10:35

@@tomekkruger super dziekuję! teraz wszystko zrozumiałem :)

@@tomekkruger czym jest Ub?

IaRa = 0,3 do 0,5 Uzas. czyli 0,3 * 175 = 52,5 do 0,5 * 175 = 87,5 . czyli od 52,5 do 87,5 V a Pan ma 110 ?

@@grzesfifi5394 0,3 do 0,5 jest dla najmniejszych zniekształceń. Gdy godzę się na większe, mogę wybrać inną wartość napięcia. Zależy od tego jakiego oczekuję wzmocnienia. Zbyt duży spadek napięcia na rezystorze anodowym powoduje pracę na nieliniowej części cha-ki i zmniejsza szerokość pasma, ale właśnie ten spadek napięcia jest wzmocnieniem stopnia oporowego. Jednak żeby nie stosować dwóch stopni napięciowych, gdzie zniekształcenia byłby podwojone wolę nieco zmienić wzmocnienie pierwszego stopnia. Wszystko ładnie widać na charakterystyce, zwróćmy uwagę na to, jak mały jest sygnał wejściowy. Ub to napięcie baterii, zasilacza. Lepiej jako pierwszy stopień zrobić kaskodę, mamy większe wzmocnienie przy niskich zniekształceniach. EDIT: No i proszę zwrócić uwagę, że jak policzyłem tak zagrało, napięcia się zgadzały, charakterystyka też wyszła w tolerancji wyznaczonej przez użyte elementy. :)

Witam. Napięcie powinno być ujemne względem katody. Przy dodatnim płynie prąd siatkowy. Pierwsza lampa może mieć około od 1,5 do 2 V, a druga w okolicy 2 lub trochę więcej. Ujemne bo tak wynika z charakterystyki lampy, dążymy do tego, żeby nie płynął prąd siatkowy. Napięcie z przetwornika jest bardzo małe więc tutaj pracujemy na małym odcinku cha-ki więc małe zakrzywienie nie szkodzi mocno, choć można się postarać i dobrać punkt pracy. Napięcie na siatce powinno mieć ujemny potencjał względem katody. Jeśli na siatce mamy +1V a na katodzie +3,2V to jest ok, siatka ma niższy potencjał od katody.

U Mnie wyglada to tak: Uzas 218v, Ua 93v, Us - 0,6v, Rk 1k, Ra 240k. Druga Uzas 230v, Ua 166v, Us - 1,38v Rk 1.7k,Ra 122k. Wydaje mi się że tezystor katody na pierwszej powinien być większy aby napiecia na siatkach byly takie jak Pan sugeruje. Muszę policzyć jeszcze raz. Dzięki za szybką odpowiedź, mialem nadzieję ze mogę liczyc na pomoc.

Można zrobić kaskodę na drugim stopniu. Ma to większe wzmocnienie od stopnia oporowego. Albo można w pierwszym stopniu połączyć równolegle triody i policzyć stopień w oparciu o wzór barkhausena, będziemy mieli duże wzmocnienie i mniejsze zniekształcenia. W odcinku o preampie liniowym w doświadczeniach z triodą pokazałem o co chodzi.

@@tomekkruger wielkie dzięki za pomoc, życzę miłego wieczoru i kolejnych świetnych filmów. Będę ogladal tak jak poprzednie. 👍👍👍

Miniaturowe rezystory mają większe szumy. Do zastosowania na rezystor katodowy najlepszy jest drutowy. Ale prawda, pomyliłem się w jednostkach i standardowy rezystor 0,125W wytrzyma.

@@tomekkruger Szumy zgoda. Pamiętam że to bardzo widać w MŁT. Mniejszej mocy szumią wyraźnie, podczas gdy te mocniejsze są takie same jak nie lepsze niż współczesne "niskoszumne" metalizowane. Nie pamiętam tylko gdzie przebiega granica, czy było to 0,25/0,5W a może 0,5/1W. Pewnie do odszukania gdzieś to jest.

@@brys555 Czytałem niedawno porady człowieka, który pracował jako przedstawiciel Svetlana USA i konstruował wzmacniacze. Pisał on, że na katodowe i siatkowe upływowe najlepiej stosować mocniejsze rezystory ze względu na mniejsze szumy. Zdaje się, że chodziło mu o półwatowe. Ja zawsze na siatki stosowałem 0,25W ze względów brzmieniowych, wzmacniacz w moim odczuciu nie grał za chrapliwie. Małe rezystory moim zdaniem za mocno modulowały szumem sygnał. Czytałem też opracowania z Audio Engineering z lat 60 gdzie konstruktor (Kiebert) wybierał spośród wielu dostępnych rezystorów Allen Bradley, mierzył ich szumy w układzie o dużym wzmocnieniu, w sumie 6 typów. Wyszło mu, ze półwatowe kompozytowe metalizowane miały o 3 dB większy szum niż jedno watowe. Węglowe 0,5W generowały szum większy o 12dB niż drutowe 1W w omawianym przez niego układzie. W końcu polecił rezystory 1W SS White bezindukcyjne. Natomiast w obliczeniach, które tu zrobiłem wziąłem 500 mA zamiast 500 uA - czyli pomyliłem jednostki, tak to jest jak się myśli wprzód i nie uważa. Ogólnie chodziło mi w tym momencie, żeby liczyć ile mocy wydzieli się na rezystorze podczas najwyższej mocy (spoczynkowy plus sygnał). Widziałem dwuwatowe rezystory 270 omów na autobiasie w katodach EL34 do polaryzacji 13V. Ale przyznaję rację, jeśli chodzi o ECC83 to przesadziłem.