Çağdaş felsefenin hiç kuşku yok ki en çok tartışılan isimlerinden biri olan Michel Foucault, gerek devletin bireye uyguladığı cezalandırma ve gözetleme yöntemleri, gerekse de toplumsal normlar kapsamında bireyin birey üzerinde kurduğu baskılar kapsamında "iktidar" meselesini incelemiş ve bu bağlamda Hapishanenin Doğuşu, Deliliğin Tarihi, Bilginin Arkeolojisi gibi oldukça önemli kitaplar kaleme almıştır.
Her bireyin yaşamını "sürekli gelişen bir sanat eseri" olarak görmemizi isteyen Foucault, kendimizi sabit, değişmez ve tamamlanmış varlıklar olarak değil, sürekli bir biçimde "kendi kendini yaratma süreci" içerisinde olan varlıklar olarak tanımlamaktadır. Bu anlamda, bireyin birtakım asli kimliklere sahip olmadığını, bireyde bulunan niteliklerin çoğunun toplumsal normlar ile bireye dayatıldığını ifade etmektedir.
“İktidar bir ‘şey’ değildir; iktidar, ilişkilerdir.” diyen Foucault, 1981 yılında katıldığı bir programda (ki, kendisi bu noktada temel bir çok eserini tamamlamış ve yakın dönemde hukuk üzerine çalışmaya başlayacağını bildirmektedir, fakat programdan üç yıl sonra yaşamını yitireceği için bu hedefine ulaşamamıştır) ele aldığı "iktidar meselesinin" tarih boyunca değişmez bir gerçek olarak karşımızda durmadığını, özellikle yakın dönemde "yönetimsellik" adını verdiği bir yönetme mekanizmasının bir anlamda ürünü olduğunu belirtmektedir. Bu bağlamda, "norm-dışı" kabul edilen eylemlerin, kişilerin, durumların, hastalıkların belirlenme sürecine eğilmeyi amaçlayan Foucault, deli, suçlu, sapık gibi etiketlerin ortaya çıkışını, kabul görüşünü ve hastane ile hapishane gibi yönetim tekniklerinin bu kavramlar çevresinde nasıl şekillendiğini ve kurumsal iktidar mercilerinin bu kavramları nasıl şekillendirdiğini göstermeye çalışmaktadır.
İktidarın salt bir gözetleme, denetleme ve baskı mekanizması olmadığını, "güncel" sorunlar, meseleler, çatışmalar ve karşıtlıklar neticesinde sürekli bir biçimde şekil değiştirerek kendi varlığını ilan ettiğini dile getiren Foucault, bu açıdan tamamen karamsar bir "distopya" tasarlamadığını, yapmak istediği şeyin hayatımıza nüfuz eden böylesine önemli bir unsuru olabildiğince açık bir biçimde göstermek olduğunu belirtiyor. Elbette ki bu noktada Foucault’nun yapmaya çalıştığı şey "iktidarın temellerini" ortaya çıkarmak değildir, zira Foucault, iktidarın her zaman bir temeli olması gerektiğini düşünmemektedir. Foucault’nun deyimiyle, “temeli olup da işlemeyen iktidarlar olabileceği gibi, temeli olmayıp işleyen iktidarlar da vardır.” Bu açıdan, iktidar, sadece geçmişte veya sadece günümüzde tanımlanabilir bir kavram değildir. Orta Çağ’da devletin birey üzerindeki tahakkümü neticesinde oluşan iktidar ile günümüzde devletin bireyi kontrol altında tutma çabası neticesinde oluşan iktidar birbirinden yapısal, biçimsel ve niteliksel olarak farklıdır. Her iktidar, kendi bağlamı içerisinde karşısındakine bir şeyi yapma veya yaptırma gücünü ve stratejisini haizdir ve bu anlamda iktidar üzerine eğilen felsefi ve politik birçok analizin oldukça eksik olduğunun altını çizmektedir Foucault.
Bundan yıllar önce “Michel Foucault & Noam Chomsky: İnsan Doğası Üzerine” ( • Michel Foucault & Noam... ) adlı bir programı çevirip kanala yüklemiştim ve ondan sonra da hiç Foucault üzerine bir çeviri yapmamıştım. Eper bir süredir bu eksikliği hissetmemin neticesinde kollarımı sıvamaya karar verdim ve yaklaşık 40 dakikalık bu programı çevirip sizlerle paylaşmak istedim. Sanıyorum ki Foucault her kesim tarafından sevilen bir düşünür olmasa da (ki onun düşünür olmadığını belirtenler de vardır), en nihayetinde şu veya bu biçimde çağdaş felsefeyi derinden etkilemeyi başarmış birisidir. Bu anlamda, Foucault’nun görüşlerini birincil ağızdan dinlemek ve izlemek isteyenler için bu kaydın faydalı olmasını umuyorum.
* * *
Çeviri: Ümid Gurbanov
Blog: umidgurbanov.substack.com
Twitter: umidgurbanov
* * *
Twitter: ufaktefekceviri
Patreon: patreon.com/umidgurbanov
18 авг 2022
