در ادامه نقد و بررسی کتاب تاریخ اندیشه سیاسی در ایران نوشته سیدجواد طباطبایی ما به فصل ششم این کتاب رسیده ایم که اختصاص به دوره ای دارد که طباطبایی آن را آغاز "انحطاط حکت عملی در ایران" می خواند.
در فصلهای پیشین ما دانستیم که به باور طباطبایی پس از اسلام و با غلبه اعراب و سقوط امپراطوری ساسانی سه سنت اصلی در سپهر اندیشه سیاسی ایران به وجود آمد.
1) نخست جریانی که سیاست را از منظر شریعت اسلامی درک کرد و "شریعت نامه نویسی" پیشه کرد و تلاش کرد از متن قرآن و احادیث و متون فقهی به طور مستقیم اندیشه سیاسی استخراج کند. این جریانی است که در نهایت به جریان غالب اندیشه سیاسی تا دوران مدرن تبدیل می شود.
2) دومین جریان سیاست نامه نویسانی چون خواجه نظام الملک بودند که تلاش کردند اندیشه ایرانشهری پیش از اسلام و متون دینی و اسلامی را با هم ترکیب کنند.این جریانی است که به نوعی فلسفه عملگرای مبتنی بر شریعت گرایش دارد که به باور طباطبایی ریشه های آن را می توان در نگاه سیاسی امام محمد غزالی و امام فخر رازی نیز جستجو کرد. این جریان اندیشه ای است که به باور طباطبایی وارث اصلی اندیشه ایرانشهری است و در نهایت پس از قرن ششم هجری و با هجوم حمله اعراب به ایران از میان می رود و جای خود را به شریعت نویسی از یک سو و عرفان سیاست و زندگی گریز از سوی دیگر می بخشد.
3)نوعی فلسفه آرمانگرای سیاسی که فارابی نماینده آن است که تلاش می کند از فلسفه و متافیزیک و روشهای فلسفی، اندیشه سیاسی استخراج کند. تلاشی که به باور طباطبایی با فارابی آغاز و پایان یافت و هرگز شکلی ادامه دار در اندیشه سیاسی ایران زمین نیافت. به باور طباطبایی اندیشمندانی چون خواجه نصیرالدین طوسی به نوعی تلاش کردند به این تفکر بازگردند ولی در نهایت عملکرد آنان مبتنی بر شکلی از عقل گریزی بود که به انحطاط حکمت عملی در ایران منتهی شد.
فایل کوتاه ده دقیقه ای حاضر بخش اول از صحبتهای من در جمع دوستانی است که در کنار هم و از سال گذشته به نقد و بررسی این اثر مهم از سید جواد طباطبایی مشغولیم. همانطور که احتمالا از بخشهای قبلی صحبتهای من در هفته های گذشته دریافته اید بررسی من مبتنی بر خوانشی انتقادی از دیدگاههای دکتر طباطبایی به ریشه های اندیشه سیاسی ایرانی است.
بخشهای پیشین شامل مباحث زیر بوده اند 1) تاملی بر اندیشه فره ایزدی 2) فارابی یا خواجه نظام الملک 3) زندگی و زمانه امام محمد غزالی 4) شباهتهای زمانه ما و قرن ششم هجری و جلسه حاضر 5) زندگی و زمانه خواجه نصیرالدین طوسی و بخش بعدی که متعاقب این فایل کوتاه منتشر خواهد شد 6) هانری کربن و مشعل اندیشه ایرانی
آنچه در این 6 جلسه که اختصاص به شش فصل اول کتاب تاریخ اندیشه سیاسی ایران به قلم سید جواد طباطبایی دارد، تلاش من این است که نشان دهم که برخلاف خوانش عملگرای سیدجواد طباطبایی از تاریخ اندیشه سیاسی در ایران، وارثان حقیقی اندیشه سیاسی فارابی و سهروردی هستند و نه سیاستمدارانی از جنس اندیشه خواجه نظام الملک و غزالی و اهمیت این تفاوت به قدری اساسی است که توان آن را دارد که دو جهان متفاوت در سپهراندیشه سیاسی خلق کند که اگرچه یکی مطلوب سیدجواد طباطبایی و عملگراتر و مدرن تر است ولی به باور من در اساس گسسته از سنت تاریخی اندیشه سیاسی ایران است.
دوستان را دعوت می کنم که پس از بخش حاضر حتما ادامه بحث را در فایل بعدی یعنی "هانری کربن و مشعل اندیشه ایرانی" دنبال کنند.
با سپاس،
آیدین آرتا
8 фев 2024
