095 Język czy dialekt: rozważania à propos idiomu śląskiego 

Oni wychodzą z dyskusją, która tak naprawdę mogła być po raz ostatni prowadzona w roku 1980, wtedy żyli jeszcze ostatni Górnoślązacy na terenach tzw. Zielonego Śląska, co w zasadzie nie jest terminem geograficznym, bo w pomiejskich wsiach też to jeszcze istniało, którzy mowili czystą gwarą górnośląską i która byla językiem bardzo obfitym np. w słowa, których dziś nie można by było zrozumieć tak z biegu, nawet przez oczytanego w staropolszczyźnie Polaka. Za to czeski, poludnowoslowiański by sie przydał. I ci ludzie nie mieszali swojego języka na "Zielonym Śląsku" z niemieckim? Nie! Śląska gwara to nie był misz-masz, ani tym bardziej prymitywny slang z okolic familoków, ktory często mylony jest ze Śląskim i w zasadzie już tylko taki się dziś ostał. Każda śląska babka, która chodzila "po chlopsku" gdzieniegdzie jeszcze do roku 1980 w jakli i w spodnicy i w zopasce i w chustce na głowie po ulicy, mówiła piękną bogatą w słownictwo gwarą bez naleciałości niemieckich. (może poza paroma wyjatkami jak richtig i fertig 😏 oraz daty, jak moja prababka oraz dzieci mówiły do miej Mutter ze względu na szacanuk i oczywiście per Wy Wyście) Ludzie ci nie potrzebowali mieszać tych języków i nawet robili to z pełną świadomością. Wtedy gwara sląska w pamięci zbiorowej miała dosyć słownictwa, żeby wyrazić życie codzienne, a niemiecki to oni znali w dużej większości i tak na poziomie Hochdeutsch i bilingualnie i to bylo powszene w 19 wieku aż do lat 1960 spoko jeszcze. Również potrafili uzgadniać akcent, a sam akcent śląski nie byl czymś brzydkim w ustach Ślązaków tych od pokoleń i nie był sztucznie push'owany jak dzisiaj. Ja nie wiem kto oprócz badaczy gwary w muzeach i instytutach, ma dzisiaj pojęcie i może mówić prawdziwym śląskim.(?) Ja wychowałem się w kręgu czystej gwary, ale czysta gwara mówiły wtedy już głównie prababki i praciotki i prawujowie. Reszta np. pokolenie babć i dziadków jeszcze rozumiało, jeszcze w pewnym stopniu mówiło, ale już oprócz Hochdeutsch, starali się gdy trzeba, mówić też "Hochpolnisch", więc obfita gwara zanikała już w pokoleniu dziadków. Pokolenie rodziców rozumiało i czasem mówiło gwarą do starszych, ale to była gwara w zaniku. Ja wychowany jeszcze przez prababkę, babcie i ciotki, mogłem w dzieciństwie łyknąć sporo słów, których dziś już nikt nie używa i nie pamięta. Zrozumiałbym, gdyby ktoś znów przy mnie zaczął mówić, ale sam już zapomniałem. Wiem że nań i nanij było na masz, podziwej sie* było na popatrz, czy kaj na gdzie jak w pd. slowiańskich. Zresztą wiele zgłosek w wymowie przypominało czeski, jak słynne rzi, potem gdy oglądaliśmy, ze śniegiem ale jednak, sport w tv Ostrava, nie bylo dużych problemów ze rozumieniem i dojściem do wprawy. Zresztą, gwara śląska pomaga mi do dziś w rozumieniu każdego języka słowiańskiego z marszu, w tym ukraińskiego. Sam już nie mówię, a jeżeli to używam parę zdań i idiomów dla samego siebie, żeby trochę rozbroić sytuację czy przypomnieć sobie dom rodzinny 😥😥 bo przecież prawie wszyscy starsi już nie żyją.

Panie profesorze, Wielkie dzięki za szczegółowy i obiektywny wykład na temat "język czy dialekt" w kontekście tzw. języka śląskiego. Choć jestem "pniokym" czyli rodowitym Górnoślązakiem, to jestem sceptycznie nastawiony do przedsięwzięcia kodyfikacji tzw. języka śląskiego. Nie widzę też żadnego entuzjazmu wśród moich znajomych Górnoślązaków. Inicjatywa wyszła i jest promowana przez górnośląskich autonomistów na czele z Jerzym Gorzelikiem oraz środowiska wokół Pro Loquela Silesiana. Jakie mają poparcie widać po ostatnich wyborach do śląskiego sejmiku, gdzie poległy na całego. Godka to naprawdę bardzo zróżnicowane dialektalne kontinuum czyli najpierw należałoby utworzyć sztuczny język oparty na jakimś kompromisie, z którego nikt nie będzie zadowolony. Wymienię tylko trzy bieguny kontinuum dialektalnego: Cieszyn, Katowice i Opole, "kaj godo się inaczy". Godka wymiera w błyskawicznym tempie. Gdy wsłuchuję się w język dzieci i młodzieży, to pozostało w nim zaledwie kilka śląskich grypsów. Nawet w górnośląskich rodzinach dzieci najpierw uczą się standardowej polszczyzny a w drugiej kolejności Godki i to najczęściej wulgarnej wersji podwórkowej czyli Godki uczono by w szkołach jako języka obcego. W prawie całej Europie języki lokalne i dialekty wymierają nawet w takich krajach jak Włochy i Niemcy, gdzie dialekty zachowały się, dzięki setkom lat rozbicia na niezliczone królestwa, księstewka i miasta-państwa. Hiszpania jest tu chyba wyjątkiem w całej Europie, gdzie język kataloński i galicyjski mają się całkiem dobrze. No, ale Katalonia była przez setki lat osobnym bytem państwowym a Galicja to kolebka języka portugalskiego. W tym miejscu przywołam jeszcze przykład alemańskich dialektów w Szwajcarii, gdzie pomimo setek lat własnej państwowości nie udało się przeforsować standaryzacji dialektów alemańskich tj. Hochdeutsch pozostaje językiem słowa pisanego i naprawdę nic nie wskazuje, że się to zmieni choć nie brakuje pomysłodawców. W Szwajcarii panuje dyglosja czyli pisze się w Hochdeutsch a mówi w dialektach alemańskich. Co więcej, Schwizerdütsch - nominalnie dialekt języka Goethego - różni się od Hochdeutsch dużo bardziej niż Słowacki od Czeskiego. Mogę potwierdzić z autopsji. Co jeszcze przemawia za niepowodzeniem inicjatywy kodyfikacji Godki. Ano, mowa śląska zawsze była potocznym językiem ludu śląskiego i dlatego nigdy nie cieszyła się prestiżem. Językiem prestiżu na Śląsku przez setki lat był język niemiecki a potem polszczyzna. Stąd powszechna, nieprzymuszona germanizacja i polonizacja warstw dążących do awansu społecznego. Główne języki narodowe w Europie kształtowały się wokół dworów królewskich i związanych z nimi elit. Inaczej proces wyglądał w krajach bałtyckich, bałkańskich, w Czechach i na Słowacji, gdzie dziewiętnastowieczne odrodzenie narodowe skutkowało powstaniem nowoczesnych państw narodowych w wyniku upadku wieloetnicznych imperiów po I. Wojnie Światowej. I na sam koniec. Godka to mój "mother tongue". Jeszcze dwadzieścia lat temu wydawało mi się, że dobrze władam Godką i znam jej wszystkie niuanse. Teraz uważam, że moja czynna znajomość Godki jest mierna. Nie chciałbym zostać źle zrozumiany, bo oczywiście jestem za zachowaniem naszej regionalnej tożsamości, ale tworzenie sztucznego języka i jego uczenie w szkołach uważam za szkodliwe, bo jeszcze bardziej podzieli już bardzo podzielone społeczeństwo Górnego Śląska. Takie jest moje zdanie w kwestii kodyfikacji i uczenia Godki w szkołach. Pozdrawiam KM PS: Występuję pod pseudonimem Aye-aye czyli najbardziej dziwacznego ssaka naczelnego z Madagaskaru. Jeśli mogę coś przez to zasugerować, to odcinek o języku malgaskim. Temat mega-ciekawy!

Muszę się jeszcze z panem czymś podzielić jako miejscowy, ponieważ kiedyś przeglądałem faksymilę z rejestrów gruntów księstwa pszczyńskiego w jednym z podręczników, z okolo roku 1270 (?) I tam wymienieni byli z nazwiska, czy raczej wtedy z przydomka, gospodarze dzierżawcy jednołanowi, czyli 24 hektary, tak? I dwa nazwiska, to były rodziny, które pod tymi nazwiskami i w tym miejscu, wciąż jeszcze były tam zasiedziale i wciąż posiadali część tej ziemi. Wtedy była akurat odralniana i spadkobiercy mogli sprzedawać, ale ta własność i nazwiska przetrwaly 700 w prostej lini. Tak było. Wymieniony był Mąkoł, dziś pochodzi od niego tyski Mąkołowiec i Bielas, duża rodzina tyska, z ktorej niektórzy posiadają tam jakieś grunty jeszcze do dziś.

Nawet jeszcze tak z 30 km pod Częstochową, tak do nadleśnictwo Herby, starsi ludzie jeszcze slązaczą językowo.

Brawo Ty. :)

Język czy gwara śląska - obecnie modny temat w mediach, to jest czysto polityczna kwestia, na podstawie której kilku cwaniaków będzie mogło wyciągnąć kasę od podatników, oraz budować kariery gdzieś daleko od Polski. Politycznie zaś wskazuje na słabość rządu w Warszawie. Nie ma kluczowych decyzji gospodarczych, nie ma spełnionych obietnic dotyczących gospodarki cen i podatków, ale w zamian mamy grę na emocjach dotyczących tzw. języka śląskiego. Tak dzieli się społeczeństwo, dziel i rządź (divide et impera). Podczas gdy społeczeństwo wymaga sprawności i spójności zarządzania na tym poziomie organizacji społecznej. Bo są oczywiście i niższe poziomy, dla których omawiane kwestie są tylko sprawą tradycji. Patologią gender tym razem politycy przenoszą na sprawy językowe.

Cała ta klasyfikacja bazuje na kryteriach które również są umowne Co do śląskiej gwary to w co drugiej wiosce w Małopolsce są gwary bogate w takie formy, i mam tu na myśli nie tylko słowa ,ich zniekształcenia,ale również szyk zdania, że ten tzw śląski to przy nich brzmi jak literacki polski. Np na południe od Bochni I nie trzeba tu szukać aż na Podhalu Dlatego moim zdaniem cała afera z tzw. językiem śląskim to projekt komercyjny grupki cwaniaków Języki kształtują się tysiąc lat, niemieckie techniczne naleciałości z końca XIX w to też za malo

Wykład jak zwykle pochłonięty z przyjemnością. Ciekawi mnie tylko po co te napisy pod spodem, które są tak pełne błędów, że ich znaczenie staje się zupełnie niezrozumiałe. Myślałem że to dla głuchych subskrybentów, ale po przeczytaniu tego czegoś można doznać jedynie zawrotów głowy nawet nie wspominając o zrozumieniu :) Pozdrowionka.

Za moich czasów był bogaty wybór słowników: słownik języka polskiego, słownik ortograficzny, słownik poprawnej polszczyzny, słownik wyrazów obcych, słownik wyrazów bliskoznacznych, słownik frazeologiczny - to właśnie jest standaryzacja. Ale teraz to nie ma znaczenia, nikt ich nie potrzebuje.

Dobry film.

Dziękuję bardzo za kolejny ciekawy wykład, jak również za poprzednie. Mam pytanie dość luźno związane z tematem: czy ogromny stopień skomplikowania języka polskiego (i pod względem fonetyki i pod względem gramatyki, nawet na tle innych języków słowiańskich) nie wynika z tego, że nasz język w przeciwieństwie do większości języków słowiańskich nigdy nie uległ regresowi, ani tym bardziej nie musiał być reaktywowany, albo kodyfikowany? Nie jestem lingwistą, ale dostrzegam podobieństwa między francuskim, a polskim - oba to języki narodów, które od dawna mają swoje państwa, oba są skomplikowane pod względem fonetycznym na tle swojej grupy (chociażby oba mają samogłoski nosowe), polski wyróżnia się ogromnym (moim zdaniem) bogactwem spółgłosek - równocześnie mamy chociażby i "dż", i "dź" i "dz", albo "sz" i "ś", albo "cz" i "ć" nawet wśród innych słowiańskich jest to chyba dość wyjątkowe. A co do gramatyki, szczególnie różnych deklinacji, to wielu żartuje, że polski jest trudny przez odmianę nawet dla samych Polaków... :) Czy względna "trwałość" i uprzywilejowanie w świecie słowiańskim naszego języka jest przyczyną jego skomplikowania? Dziękuję za odpowiedź, pozdrawiam!

Dziękuję za opis klasyfikacji dialektów/języków, bo niby człowiek o tym czytał, ale nigdy w usystematyzowanej formie. Niestety rozróżnienie przeważnie opiera się na kryteriach politycznych niż lingwistycznych. Na przykład różne dialekty sebsko-chorwackiego różnią się od siebie mniej niż różne specyficzne dialekty języka polskiego. Z kolei np. wschodni ormiański od zachodniego ormiańskiego różnią się tak bardzo, że mają nawet osobną gramatykę.

Tu nie chodzi o to czy istnieje język śląski ale o to czy Ślązacy się czują także Polakami bo ja jako Ślązak nie czuje się ani Polakiem ani Niemcem ani Czechem i jest mi obojętne czy język Śląski jest uznany czy nie a kłótnia jest o to bo jakiś typ Kohut chce się na śląskości dorobić chociaż wszystko co śląskie jest mu obce i wszystko co śląskie chce zniszczyć

Ciekawa sprawa, jak dla mnie to ludzie ktorzy promują jakiś taki śląski ekskluzywizm, że język i w ogóle zawsze tacy wyobcowani i uciśnięci to zwykłe cwaniaki którzy znaleźli niszę by się wypromować, zgarnąć trochę kasy, ew zaistnieć w świecie polityki...

A weźmy takich Prusów, nie Prusaków, też Polska odebrała im język, tradycje, odrębność a teraz stawiają pomniki i piszą na nich, że Prusowie "zasymilowali się" z Polakami.

I tak wszyscy będziemy mówić po angielsku. A potem po koreańsku.

Eukariota, to domena grupująca organizmy, u których występuje zorganizowane jądro komórkowe, zawierające materiał genetyczny i organelle komórkowe.

Zaciekawiły mnie bardzo te najmniejsze jednostki podziału (ekolekty i idiolekty) i zastanawiam się, czy z historii mamy jakieś języki, które tak naprawdę są właśnie idiolektami tz. że są poświadczone jedynie z dzieł jednej osoby.

Dziękuję. Podeślę link do tego wykładu koledze, który jest za pełną autonomią Śląska :) A przy okazji, moja babcia po kądzieli, pochodząca z okolic Korycina, mówiła takim językiem, że rozumiałem go wyłącznie dzięki osłuchaniu i szkolnej rusyfikacji za czasów komuny. Odkąd zmarła, już tylko jeden wujek posługuje się tym językiem, ale tylko częściowo. Nie jest to białoruski, rosyjski czy ukraiński, więc pewnie jakiś lokalny dialekt rusińskiego.

(Piszę to przed obejrzeniem) Na mój komentarz na 100% będą wpływać subiektywizmy z powodu mojego miejsca urodzenia, jakim jest Górny Śląsk i z powodu, że posługuję się tym językiem, nie będę tego ukrywać. Powiem to w najkrótszej formie jakiej się da, bo dziś nie mam ochoty się rozpisywać: Śląski to dialekt staropolskiego, lecz nie polskiego. Nie miał czasu zintegrować się z polskim kiedy był jeszcze dialektem (przez historycznie ograniczone polskie wpływy na Śląsku) i poszedł we własną stronę, więc z polskim, śląski jest bardziej w relacji rodzeńskiej, nie rodzicielskiej. Przepraszam za taki ostry ton tej wiadomości, ale za dużo nasłuchałam się już niektórych opiń na ten temat.

I tak odzyskamy równowagę i Prawdę.

Myślę, że ciekawy byłby materiał o romanizacji w XIX w. języka rumuńskiego. Pozdrawiam.

,,Ukryta opcjia niemiecka" Jarosław K.pseudonim ,,Zbawiciel"

Przekonujące argumenty, jeszcze to przemyśle ale prawdopodobnie przekonałeś mnie że Śląski nie jest pełnoprawnym językiem

❤

Akademickie dyskusje o granicach języka i dialektu i tak pozostają akademickimi, bo w rzeczywistości o uznaniu odrębności języka decyduje polityka.

Ja bym zmieniła definicję z początku. Podstawową jednostką nie jest język lecz idiolekt właśnie i suma podobnych cech z wielu powiązanych idiolektów tworzą dialekty, których ujednolicona wersja jest językiem. Jest to definicja bardzo zmienna, bo dialekty po np: 100 latach mogą się już znacznie röżnić, kiedy to np: z początku język konstruowany jako prasłowiański był bardziej dialektem. Jest to definicja, którą możemy jednak niestety stosować do współczesnych języków z oczywistych powodów.

Dzien Dobry napisałem tu poniżej troche długi komentarz, ale prosze w miarę możliwości zerknąć okiem 🙏🏽⬇️

Zanik języka śląskiego zawdzięczamy polityce państwa polskiego, które zapewniło przewagę językowi polskiemu za pomocą szkół powszechnych i popkultury. Tak się Polska odwdzięczyła za powstania śląskie. A języki nie dzielą się, ale są dzielone, przez lingwistów i polityków. Poza tym język polski jest sztucznym tworem i nikt się do niego nie przywiązał.

Popularyzator języka śląskiego i tłumacz książek na język śląski Grzegorz Kulik powiedział że te różnice między gwarami języka śląskiego się stopniowo zacierają. Po śląsku powstaje coraz więcej książek i innych dzieł. Polski też nie jest w pełni rozwinięty też korzysta trochę z niemieckiego dachu językowego, a teraz też z angielskiego. Ta ustawa nam pomoże aby ten język mógł dalej się rozwijać w formie pisemnej przede wszystkim i w przyszłości będziemy rozwijać nasz język śląski o nowe słowa. Ludzie na Śląsku są teraz coraz bardziej zaangażowani. Poznałem jednego czeskiego Ślązaka, mieszkającego w Irlandii i gadamy i piszemy do siebie wyłącznie po śląsku, choć czasami pojedyńczych innych słów używamy to mimo to dokonale siebie rozumiemy.

Zadajmy śmiałe pytanie: a czy słowacki to na pewno język a może jednak polski dialekt? 🤔🧐

Jako Ślązak dziękuję Panu za ten wykład. Może wreszcie Polacy zrozumieją, że dialekt śląski nie jest taką sobie zwykłą gwarą języka polskiego, a Ślązacy zrozumieją, że nie da się z dialektu, czy choćby nie do końca rozwiniętego języka, stworzyć pełnoprawny język narodowy. Potrzeba tu no może niekoniecznie własnej armii i floty, ale na pewno własnej litratury, szkolnictwa i uniwersytetu. Pod tym względem Macedończycy i Czarnogórzanie są w lepszej sytuacji. Na marginesie dodam, że Max Reinreich lojalnie przyznaje, że to nie on jest autorem konceptu "armii i floty", a pewien słuchacz jego wykładów.

Sens ma jedynie przyjęcie, że język wymaga standaryzacji, a to wymaga ustalenia standardu i przestrzegania standardu. Jak można mówić o języku polskim, skoro wypowiedzi w mediach świadczą o tym, że autorzy nie zaglądają do Słownika Języka Polskiego, teksty urzędowe pokazują, że urzędnicy nie korzystają ze słownika ortograficznego. Użytkownicy języka polskiego odznaczają się wyjątkową niechlujnością.

Akurat między polskim a śląskim są często większe różnice niż między poszczególnymi językami zaliczanymi dawniej do serbskochorwackiego

cncialbym zeby to mogli zrozumiec nasi bulgarscy "patreoci", wlacznie z tymi z Instytutu Bulgarskiego jezyka i literatury dla ktorych jezyk macedonski to dialekt bulgarskiego

Moim prywatnym zdaniem języki słowiańskie rozpadły się na grupę wschodnia i zachodnią na długo przed okresem wędrówek ludów - te różnice widać w regionalizmach u Słowian południowych, gdzie widać, że wschodnia cześć wywodzi się od języków wschodniosłowiańskich, a im dalej na zachód tym więcej cech języków zachodniosłowiańskich. Podobnie też widać z drugiej strony we wpływach słowiańskich w językach baltyjskich, gdzie łotewskiemu blisko do wschodnich języków ruskich, a pruskiemu zdecydowanie bliżej do polskiego, czy może kaszubskiego. Naszą percepcje może zakłócać fakt, że najdawniej spisany starocerkiewnosłowiański był taką trochę słowiańską koine (językiem wspólnym) okresu wędrówek ludów powstałą z wymieszania się języków wschodnio i zachodniosłowiańskich, co spowodowało wtórne ujednolicanie się języka i chwilowe zatarcie różnic miedzy odmianami wschodnio i zachodniosłowańskimi. Ubocznym efektem tego koine jest rozpowszechnienie się właśnie takich wyrazów jak "strzemię".

Nasączą gwarę śląską niemieckimi słówkami i jakoś to będzie. W końcu i tak chodzi o powrót Śląska do Niemiec.

Ciekawy jest przypadek Szwajcarii, gdzie jezykiem urzedowym jest (helwecki wariant) Hochdeutsch, choc to jest wlasciwie jezyk obcy dla „niemieckojezycznych“ Szwajcarow. Jest obawa, ze wprowadzenie Schwytze Düütsch jako jezyka urzedowego spowodowaloby dominacje zurychskiego i zanik dialektow regionalnych. Hochdeutsch jest wiec niejako nikogo niekrzywdzacym rozwiazaniem. No i tez pewnym ulatwieniem dla franko- i italofonow.

Tak jak kiedyś Prusy były zainteresowane w propagowaniu odrębności śląska i Pomorza czyli terenów które zajęli, tak teraz temat powraca nie bez przyczyny. Natomiast na temat okupacji Łużyc jest cisza, Germanizaćja trwa.

Witam , porażającą bzdurą jest mówienie , że j. polski jest mniej rozwinięty od jakiegokolwiek języka na ziemi , od starożytności do dnia dzisiejszego , jak również porażającą bzdurą jest twierdzenie , że słowo dach mamy od Niemców bo oni mają słowa dach , z tego wynika , że dachem dla Niemców jak i innych języków była mowa polska . Słowo sprechen po polsku to wydawać odgłosy , a dokładniej sprechać - sprychać - s prychać czyli prychać na kogoś i to jest jeszcze łagodne tłumaczenie . Pozdrawiam .

Niemcy od wieków próbowali podzielić Słowian i Polsków. Bardzo zależało im na oddzieleniu Ślązaków od polskości. Zajmowali dię tym nie tylko wojskowo ale też zajmowali się tym naukowcy,literaci pseudohistorycy. Teraz zajmuje się tym Tusk. Nie wiem dokładnie ile e nim genetycznie Polaka,czy 50 czy 25 procent. Ale po działaniach myślę,że wstydzi się polskości. Zresztą jak powiedział polskość to nienormalność. Po czymach jest Teutonem. Najpierw zacznie się od języka śląskiego a skończy na separacji. Jak to Putin powiedział 22 lutego 2022 roku,że odbierze Śląsk Polsce. Niemcy już się cieszą

Bo Słowiańszczyzna To dawne Imperium Lechitów Stąd jeszcze nadal niektóre narody pamiętają że nie jesteśmy Polakami Tylko Lachami Gdy się to zrozumie Nie będą dziwić pokrewne języki słowiańskie Na początku to była jedna wielka nacja Na terenie całej Eururo Azji

Śląsk to Z LASKA

Witam , szkoda że pan profesor sam nie przeanalizował własnej mowy , tylko z racji otrzymanych tytułów naukowych powtarza bzdury etymologiczne , słowo król ,co jeszcze w średniowieczu było zapisywane poprawnie krol , jest związane ze słowem korona , które wcale nie pochodzi z greki - pierścień , obręcz , a to wskazuje całkowitą odwrotność powstania imienia Karol - koro-na - karo-na - koro-l - karo-l , a obydwa te słowa - krol jak i korona pochodzą od słowa kora . Pozdrawiam .

Dialekt staropolskiego.

przydałby się wykład o języku retoromańskim